20. yüzyıl felsefesi, insan düşüncesinin en dinamik, çok katmanlı ve bazen de radikal dönüşümlerinden birine sahne oldu. Geleneksel metafizik sistemlerin yerini, dili, bilgiyi, varoluşu ve toplumu yeni yöntemlerle sorgulayan akımlar aldı. Bu yazıda, bu zengin düşünce iklimini şekillendiren başlıca akımları keşfedeceğiz.
Analitik gelenek, felsefeyi bir kavram analizi ve dil çözümlemesi faaliyeti olarak görür. Doğrulanabilirlik ilkesi ve mantıksal açıklığa vurgu yapar.
Kıta Avrupası'nda gelişen bu gelenek, insan varoluşunu, tarihselliği, toplumu ve kültürü bütünsel bir perspektifle ele alır.
"Şeylerin kendisine dön!" Edmund Husserl'in çağrısıyla, bilincin yönelimselliği ve deneyimlerimizin saf betimlemesi üzerine kuruludur. Nesneleri oldukları gibi değil, bize göründükleri gibi (fenomen) inceler.
Varoluş özden önce gelir. İnsan, özünü kendi seçimleri ve eylemleriyle inşa eden, özgür ve sorumlu bir varlıktır. Bu özgürlük "kaygı"yı da beraberinde getirir.
Yapısalcılık, olguları altında yatan gizli yapılar (dil, toplum, bilinçdışı) aracılığıyla anlamaya çalışır. Temsilciler: Claude Lévi-Strauss, Ferdinand de Saussure.
Post-yapısalcılık ise bu yapıların sabit ve nesnel olamayacağını, anlamın sürekli ertelendiğini savunur.
Marx, Freud ve Weber'den beslenen bu eleştirel sosyal teori, akıl, kültür endüstrisi ve "araçsal akıl" eleştirisi yapar. Toplumun yanlış bilinçten kurtulup özgürleşmesini amaçlar. Temsilciler: Theodor W. Adorno, Max Horkheimer, Herbert Marcuse, Jürgen Habermas.
20. yüzyılda bilimin doğası, ilerlemesi ve yöntemi derinlemesine sorgulandı.
Bir düşüncenin veya kuramın değeri, pratik sonuçlarına ve işe yararlılığına göre belirlenir. Hakikat, sabit bir uygunluk değil, zamanla onaylanan bir fikirdir. Temsilciler: William James, John Dewey.
20. yüzyıl felsefesi, tek bir çizgide ilerlemek yerine, birbiriyle diyalog ve çatışma halindeki bu akımlardan oluşan bir mozaiktir. Bu akımlar, günümüzde düşünce dünyamızı, sanatımızı, siyasetimizi ve hatta gündelik hayata dair bakış açılarımızı şekillendirmeye devam etmektedir. Felsefenin, insanı ve dünyayı anlama çabasının hiç bitmeyecek dinamik bir süreç olduğunu bize bir kez daha hatırlatır.
