🧬 Eş Baskınlık Nedir?
Eş baskınlık, genetik özelliklerin belirlenmesinde alellerin her ikisinin de fenotipte aynı anda etkisini gösterdiği bir durumdur. Yani, heterozigot bir bireyde, her iki alelin özelliği de belirgin bir şekilde ortaya çıkar.
- 🩸 Kan Grupları: İnsanlardaki AB kan grubu sistemi eş baskınlığın klasik bir örneğidir. A ve B alelleri birbirine eş baskındır. Bir bireyde hem A hem de B aleli bulunuyorsa (AB kan grubu), bireyin kan hücrelerinde hem A antijeni hem de B antijeni bulunur.
- 🐄 Hayvan Desenleri: Bazı hayvan türlerinde, tüy veya kürk rengi desenleri eş baskınlık sonucu oluşabilir. Örneğin, bir tavuk türünde siyah ve beyaz tüyleri kontrol eden aleller eş baskınsa, heterozigot bireylerde hem siyah hem de beyaz tüyler bir arada görülebilir, bu da benekli bir görünüme yol açar.
🧪 Eksik Baskınlık Nedir?
Eksik baskınlıkta ise, heterozigot bireyin fenotipi, her iki homozigot ebeveynin fenotiplerinin bir karışımıdır. Yani, baskın alel, çekinik alelin etkisini tamamen maskeleyemez ve ortaya ara bir fenotip çıkar.
- 🌸 Çiçek Rengi: Akşam sefası bitkisinde kırmızı ve beyaz çiçek rengi alelleri eksik baskınlığa örnektir. Kırmızı çiçekli bir bitki (RR) ile beyaz çiçekli bir bitki (rr) çaprazlandığında, heterozigot (Rr) bireyler pembe çiçekli olur. Pembe renk, kırmızı ve beyaz renklerin bir karışımıdır.
- 🐑 Yün Rengi: Bazı koyun türlerinde siyah ve beyaz yün rengi eksik baskınlıkla belirlenebilir. Siyah yünlü bir koyun (BB) ile beyaz yünlü bir koyun (bb) çiftleştiğinde, heterozigot (Bb) yavrular gri yünlü olabilir.
🤝 Eş Baskınlık ve Eksik Baskınlık Arasındaki Farklar
- 🎯 Fenotipte Etki: Eş baskınlıkta her iki alelin özelliği de fenotipte ayrı ayrı ve belirgin bir şekilde görülürken, eksik baskınlıkta heterozigot bireyde ara bir fenotip ortaya çıkar.
- 🧬 Alel Etkileşimi: Eş baskınlıkta aleller birbirinin etkisini tamamen ortadan kaldırmaz veya maskelemez; her ikisi de aynı anda etkisini gösterir. Eksik baskınlıkta ise, baskın alel çekinik alelin etkisini tam olarak baskılayamaz ve bir "karışım" etkisi oluşur.
🤔 Örnek Soru ve Çözümü
Soru: Bir bitki türünde, çiçek rengi geninin iki aleli bulunmaktadır: $C^R$ (kırmızı) ve $C^W$ (beyaz). $C^RC^R$ genotipine sahip bitkiler kırmızı, $C^WC^W$ genotipine sahip bitkiler beyaz ve $C^RC^W$ genotipine sahip bitkiler pembe çiçeklidir. Bu durum aşağıdakilerden hangisine örnektir?
A) Tam baskınlık
B) Eksik baskınlık
C) Eş baskınlık
D) Çoklu alellik
E) Bağlı genler
Çözüm: $C^RC^W$ genotipine sahip bitkilerin pembe çiçekli olması, kırmızı ve beyaz özelliklerin karışımını gösterir. Bu durum, eksik baskınlığa örnektir. Doğru cevap B seçeneğidir.
