🧬 Monohibrit Çaprazlama Nedir?
Monohibrit çaprazlama, tek bir karakter (örneğin, bezelyelerde çiçek rengi) açısından farklılık gösteren iki homozigot bireyin çaprazlanmasıdır. Bu çaprazlama, genetik ilkeleri anlamak için temel bir araçtır.
🤔 Temel Kavramlar
- 🌱 Gen: Bir özelliği belirleyen DNA parçasıdır.
- 🧬 Alel: Bir genin farklı formlarıdır (örneğin, kırmızı çiçek geni ve beyaz çiçek geni).
- 💪 Dominant Alel: Heterozigot durumda fenotipte etkisini gösteren aleldir (büyük harfle gösterilir, örneğin R).
- 😌 Resesif Alel: Sadece homozigot durumda fenotipte etkisini gösteren aleldir (küçük harfle gösterilir, örneğin r).
- 🏡 Genotip: Bir bireyin genetik yapısıdır (örneğin, RR, Rr, rr).
- 👁️ Fenotip: Bir bireyin gözlemlenebilir özellikleridir (örneğin, kırmızı çiçek, beyaz çiçek).
- 💯 Homozigot: Bir gen için aynı alellere sahip olma durumu (örneğin, RR veya rr).
- 🌗 Heterozigot: Bir gen için farklı alellere sahip olma durumu (örneğin, Rr).
🧮 Monohibrit Çaprazlama: Örnek Sorular ve Çözümleri
Aşağıda, monohibrit çaprazlama ile ilgili tipik TYT soruları ve adım adım çözümleri bulunmaktadır.
❓ Soru 1:
Mor çiçekli (MM) bir bezelye bitkisi ile beyaz çiçekli (mm) bir bezelye bitkisi çaprazlanıyor. F1 dölünün genotip ve fenotip oranları nelerdir?
Çözüm:
1.
Ebeveyn Genotipleri: MM (mor) x mm (beyaz)
2.
Gameter: M ve m
3.
Punnett Karesi:
| M | M |
-----|-------|-------|
m | Mm | Mm |
-----|-------|-------|
m | Mm | Mm |
-----|-------|-------|
4.
F1 Genotip Oranı: Tamamı Mm (%100 heterozigot)
5.
F1 Fenotip Oranı: Tamamı mor çiçekli (%100)
❓ Soru 2:
Heterozigot mor çiçekli (Mm) iki bezelye bitkisi çaprazlanıyor. F2 dölünde mor ve beyaz çiçekli bitkilerin fenotip oranları nelerdir?
Çözüm:
1.
Ebeveyn Genotipleri: Mm (mor) x Mm (mor)
2.
Gameter: M, m ve M, m
3.
Punnett Karesi:
| M | m |
-----|-------|-------|
M | MM | Mm |
-----|-------|-------|
m | Mm | mm |
-----|-------|-------|
4.
F2 Genotip Oranı: MM: %25, Mm: %50, mm: %25
5.
F2 Fenotip Oranı:
* Mor çiçekli (MM ve Mm): %75
* Beyaz çiçekli (mm): %25
* Oran: 3:1 (Mor:Beyaz)
❓ Soru 3:
Kıvırcık saçlı (KK) bir birey ile düz saçlı (kk) bir birey evleniyor. Kıvırcık saç aleli (K) düz saç aleline (k) baskındır. Oluşacak çocukların kıvırcık saçlı olma olasılığı nedir?
Çözüm:
1.
Ebeveyn Genotipleri: KK (kıvırcık) x kk (düz)
2.
Gameter: K ve k
3.
Punnett Karesi:
| K | K |
-----|-------|-------|
k | Kk | Kk |
-----|-------|-------|
k | Kk | Kk |
-----|-------|-------|
4.
Çocukların Genotip Oranı: Tamamı Kk (%100 heterozigot)
5.
Çocukların Fenotip Oranı: Tamamı kıvırcık saçlı (%100)
❓ Soru 4:
Bir bitki türünde uzun boy (U) kısa boya (u) baskındır. Heterozigot uzun boylu bir bitki (Uu) ile kısa boylu bir bitki (uu) çaprazlanıyor. Oluşacak dölde kısa boylu bitki olasılığı nedir?
Çözüm:
1.
Ebeveyn Genotipleri: Uu (uzun) x uu (kısa)
2.
Gameter: U, u ve u, u
3.
Punnett Karesi:
| U | u |
-----|-------|-------|
u | Uu | uu |
-----|-------|-------|
u | Uu | uu |
-----|-------|-------|
4.
Dölün Genotip Oranı: Uu: %50, uu: %50
5.
Dölün Fenotip Oranı:
* Uzun boylu (Uu): %50
* Kısa boylu (uu): %50
* Kısa boylu bitki olasılığı: %50
❓ Soru 5:
Sarı tohumlu (YY) bir bezelye bitkisi ile yeşil tohumlu (yy) bir bezelye bitkisi çaprazlanıyor. F1 dölü kendi arasında çaprazlandığında F2 dölünde yeşil tohumlu bitkilerin ortaya çıkma olasılığı nedir? (Sarı tohumluluk, yeşil tohumluluğa baskındır.)
Çözüm:
1.
Ebeveyn Genotipleri: YY (sarı) x yy (yeşil)
2.
Gameter: Y ve y
3.
F1 Dölü: Tamamı Yy (sarı)
4.
F1 x F1 Çaprazlaması: Yy x Yy
5.
Punnett Karesi (F2 için):
| Y | y |
-----|-------|-------|
Y | YY | Yy |
-----|-------|-------|
y | Yy | yy |
-----|-------|-------|
6.
F2 Genotip Oranı: YY: %25, Yy: %50, yy: %25
7.
F2 Fenotip Oranı:
* Sarı tohumlu (YY ve Yy): %75
* Yeşil tohumlu (yy): %25
* Yeşil tohumlu bitki olasılığı: %25
📝 Ek Notlar
* Punnett karesi, olası genotip ve fenotip kombinasyonlarını görselleştirmek için harika bir araçtır.
* Monohibrit çaprazlama sorularını çözerken, her zaman ebeveyn genotiplerini ve gametlerini doğru belirleyin.
* Baskın ve çekinik alelleri karıştırmamaya özen gösterin.
Umarım bu örnek sorular ve çözümleri, monohibrit çaprazlama konusunu anlamanıza yardımcı olmuştur! Başarılar!
