Bu ders notunda, akarsuların taşıdıkları malzemeleri (alüvyon) çeşitli koşullar altında biriktirmesi sonucu oluşan yeryüzü şekillerini inceleyeceğiz. Bu şekiller, akarsuyun hızının, eğiminin azaldığı ve taşıma gücününün düştüğü yerlerde oluşur.
Akarsu biriktirmesi genellikle şu durumlarda gerçekleşir:
Dağlık alanlardan çıkan akarsuların, eğimin aniden azaldığı dağ eteğinde, taşıdıkları malzemeleri koni şeklinde biriktirmesiyle oluşur. İri malzeme koninin üst kısmında, ince malzeme ise kenarlarda birikir.
Yan yana sıralanmış birçok birikinti konisinin birleşmesi ve zamanla genişlemesiyle oluşan hafif eğimli düzlüklerdir. Türkiye'de Bursa Ovası buna güzel bir örnektir.
Akarsu vadilerinin yan yamaçlarında basamak şeklinde görülen eski vadi tabanı kalıntılarıdır. Oluşum nedeni, akarsuyun aşındırma gücünün tekrar artması ve kendi biriktirdiği alüvyonları veya vadi tabanını yeniden derine aşındırmasıdır. Tarım için değerlidir.
Akarsuların taşıdığı alüvyonları, eğimin çok azaldığı geniş tabanlı vadilerde veya çukur alanlarda biriktirmesiyle oluşan düzlüklerdir.
Aslen bir aşındırma şekli olmakla birlikte, çağlayanların (şelalelerin) dip kısımlarında suyun düşme enerjisiyle oyulmuş çukurluklardır. Zamanla bu çukurlar alüvyonla dolabilir.
Akarsuyun denize veya göle döküldüğü yerde, taşıdığı alüvyonları biriktirmesiyle oluşan üçgen şeklindeki alandır. Delta oluşumu için:
Akarsuyun eğimin azaldığı yerde yana doğru aşındırma yaparak oluşturduğu "S" harfi şeklindeki kıvrımlardır. Mendereslerin iç bükey (konkav) yamaçlarında sürekli birikim, dış bükey (konveks) yamaçlarında ise aşındırma olur. Zamanla kopan menderesler “Atık Menderes (Oxbow Gölü)” oluşturur.
| Şekil Adı | Oluşum Yeri | Temel Özellik |
| :--- | :--- | :--- |
| Birikinti Konisi | Dağ Eteği | Koni şeklinde, eğimli |
| Dağ Eteği Ovası | Birikinti Konilerinin Birleşmesi | Geniş, hafif eğimli düzlük |
| Seki | Vadi Yamacı | Basamaklı, eski vadi tabanı |
| Ova | Eğimin Azaldığı Geniş Alanlar | Verimli tarım alanları |
| Delta | Deniz/Göl Döküm Ağzı | Üçgen şekilli, verimli toprak |
| Menderes | Eğimin Azaldığı Vadi Tabani | “S” şeklinde kıvrımlar |
Akarsu biriktirme şekilleri, dış kuvvetlerin yeryüzünü şekillendirmedeki yapıcı rolünün en önemli kanıtlarıdır. Bu şekiller aynı zamanda insanlar için tarım, yerleşim ve ulaşım açısından son derece değerli alanlar oluşturur. Coğrafi süreçleri anlamak, doğal çevremizle uyum içinde yaşamanın da temelidir.
