Türkçe dilbilgisinde, cümleler yapısal (biçimsel) özellikleri ve taşıdıkları anlam bakımından incelenir. "Biçimce olumsuz anlamca olumlu cümle", dışarıdan olumsuz bir yapıya sahip gibi görünse de, aslında olumlu bir anlam ileten cümlelerdir. Bu yapılar, dilin zenginliğini ve anlatım gücünü artıran önemli unsurlardandır.
Bu tür cümlelerde, genellikle olumsuzluk eki (-ma, -me) veya olumsuzluk sözcükleri (yok, değil) kullanılır. Ancak cümlenin genel anlamı, bağlamı ve vurgusu, olumlu bir mesaj iletir. Bu, çoğunlukla bir üslup sanatı veya vurgulama tekniği olarak karşımıza çıkar.
Cümle: "Onun bu davranışı hoş değil değil."
Analiz: Burada iki olumsuzluk ("değil değil") bir araya gelerek olumlu anlam ("hoş") oluşturur. Yani "Onun bu davranışı hoştur." anlamındadır.
Cümle: "Bu güzel manzarayı seyretmek keyif vermez mi?"
Analiz: Biçimsel olarak olumsuz bir soru ("vermez mi") gibi görünse de, cevap "Evet, keyif verir." şeklinde olumludur ve cümle olumlu anlam taşır.
Cümle: "Senin kadar acemi birini görmedim desem yeri var."
Analiz: Görmedim (olumsuz) ifadesiyle aslında "Çok aceminin tekisin." gibi olumlu (gerçekte olumsuz ama cümle yapısına göre olumlu kabul edilen) bir anlam kastedilir.
Aşağıdaki tablo, cümle türlerini anlam ve biçim açısından karşılaştırmaktadır:
Bu tür cümleleri analiz ederken:
Bu yapılar, günlük konuşmada, edebi metinlerde ve şiirlerde sıklıkla karşımıza çıkar. Dilin anlatım gücünü ve esnekliğini gösteren önemli örneklerdir.
