Devlet kontrolündeki tarım ürünleri, devletin çeşitli mekanizmalarla üretimini, dağıtımını veya fiyatını doğrudan etkilediği ürünlerdir. Bu kontrol, genellikle stratejik öneme sahip ürünlerde, arz güvenliğini sağlamak, üreticiyi korumak veya tüketiciye uygun fiyatlı ürün sunmak amacıyla uygulanır. Devletin bu konudaki rolü, ülkeden ülkeye ve zaman içinde değişebilir.
Devlet kontrolündeki tarım ürünleri, ülkelerin ekonomik ve politik önceliklerine göre değişiklik gösterir. İşte bazı örnekler:
Birçok Asya ülkesinde, özellikle Çin, Hindistan ve Japonya'da, pirinç üretimi ve dağıtımı devlet kontrolünde olabilir. Bu kontrol, genellikle arz güvenliğini sağlamak ve nüfusun temel besin kaynağına erişimini güvence altına almak amacıyla yapılır.
Bazı ülkelerde, mısır üretimi ve ticareti devlet tarafından düzenlenebilir. Özellikle Meksika gibi mısırın temel besin kaynağı olduğu ülkelerde, devlet mısır fiyatlarını ve üretimini kontrol altında tutarak gıda güvenliğini sağlamaya çalışır.
Buğday, dünya genelinde stratejik bir öneme sahip olduğu için birçok ülkede devlet kontrolüne tabi olabilir. Örneğin, bazı Orta Doğu ve Afrika ülkelerinde buğday ithalatı ve dağıtımı devlet tarafından kontrol edilir. Ayrıca, Kanada ve Avustralya gibi büyük buğday ihracatçısı ülkelerde de devlet, buğday ticaretini düzenleyici rol oynayabilir.
Şeker pancarı veya şeker kamışı üretimi bazı ülkelerde devlet kontrolünde olabilir. Bu kontrol, genellikle yerel üreticileri korumak ve şeker piyasasının istikrarını sağlamak amacıyla uygulanır. Örneğin, bazı Latin Amerika ülkelerinde şeker üretimi ve ticareti devlet tarafından düzenlenebilir.
Bazı kahve üreticisi ülkelerde, kahve ihracatı ve ticareti devlet kontrolünde olabilir. Bu kontrol, genellikle kahve fiyatlarını istikrarlı hale getirmek ve üreticilerin gelirlerini artırmak amacıyla yapılır. Örneğin, geçmişte Brezilya ve Kolombiya gibi ülkelerde kahve ticareti devlet tarafından büyük ölçüde kontrol edilmiştir.
Türkiye'de de geçmişte bazı tarım ürünleri devlet kontrolündeydi. Ancak, son yıllarda serbest piyasa ekonomisine geçişle birlikte devletin kontrolü azalmıştır. Yine de, bazı ürünlerde devletin düzenleyici rolü devam etmektedir. Örneğin, TMO (Toprak Mahsulleri Ofisi), buğday, arpa, mısır gibi tahılların alımını ve satışını yaparak piyasayı dengelemeye çalışır.
Sonuç olarak, devlet kontrolündeki tarım ürünleri, ülkelerin ekonomik ve sosyal koşullarına göre farklılık gösterir. Devletin bu konudaki rolü, arz güvenliğini sağlamak, üreticiyi ve tüketiciyi korumak gibi önemli amaçlara hizmet edebilir. Ancak, devlet kontrolünün verimsizlik, bürokrasi ve rekabet eksikliği gibi dezavantajları da göz önünde bulundurulmalıdır.
