# 🏛️ Edirne Olayı (1703): Osmanlı Tarihinde Bir Dönüm Noktası
Osmanlı tarihi, taht kavgaları ve isyanlarla doludur. Ancak bazı olaylar vardır ki, yalnızca bir iç çekişmeden ibaret değil, devletin siyasi ve sosyal yapısındaki derin çatlakları gözler önüne serer. Edirne Olayı (1703) da tam olarak böyle bir nitelik taşır. Bu olay, Sultan II. Mustafa'nın tahttan indirilmesiyle sonuçlanan, askeri, siyasi ve toplumsal dinamiklerin iç içe geçtiği büyük bir krizdir.
⚔️ Olayın Arka Planı: Savaş, Maliye ve Hoşnutsuzluk
17. yüzyıl, Osmanlı Devleti için "Duraklama Dönemi" olarak adlandırılır. 1703 yılına gelindiğinde, devlet uzun yıllardır süren savaşların yorgunluğunu yaşıyordu. Özellikle Karlofça Antlaşması (1699) ile büyük toprak kayıpları yaşanmış, devletin prestiji sarsılmıştı. Sultan II. Mustafa, kaybedilen toprakları geri almak umuduyla savaş siyasetini ısrarla sürdürüyordu. Ancak, sürekli seferler:
- 📉 Hazineyi boşaltmıştı. Yeniçerilere ve diğer kapıkulu askerlerine düzenli ulufe (maaş) ödenemiyordu.
- 😠 Orduda ve İstanbul halkında büyük bir hoşnutsuzluk yaratmıştı. Askerler savaşmak istemiyor, halk ise ağır vergiler altında eziliyordu.
- 👑 Padişah'ın Edirne'de sürekli ikameti sorununu daha da büyüttü. II. Mustafa, av ve dinlenme amacıyla başkenti İstanbul'u terk edip Edirne'de yaşamaya başlamıştı. Bu durum, devlet işlerinin "Edirne'deki bir avcı kulübesinden" yönetildiği eleştirilerine yol açtı ve İstanbul'daki bürokrasi ile askerler kendilerini ikinci plana atılmış hissetti.
🔥 İsyanın Ateşlenmesi ve Gelişimi
Hoşnutsuzluk, önce İstanbul'daki Yeniçeriler ve Sipahiler arasında patlak verdi. İsyanın görünürdeki lideri, "cinci" lakabıyla tanınan ve padişah üzerinde büyük nüfuz sahibi olduğu düşünülen Şeyhülislam Feyzullah Efendi'ydi. Halk ve askerler, devletin kötü gidişatından onu ve padişahın yakın çevresini sorumlu tutuyordu.
📜 İsyanın Ana Aşamaları:
- İstanbul'da Ayaklanma: Askerler ulufelerinin ödenmesini ve Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin azlini talep ederek ayaklandı. İsyan kısa sürede halkın da katılımıyla büyüdü.
- Edirne'ye Yürüyüş: İsyancılar, taleplerinin kabul edilmesi için doğrudan padişahın huzuruna çıkmaya karar verdi. Büyük bir kitle halinde İstanbul'dan Edirne'ye doğru yürüyüşe geçtiler.
- Çatışma ve Müzakereler: Yolda padişahın gönderdiği birliklerle çatışmalar yaşandı. Ancak isyancıların gücü ve kararlılığı karşısında, II. Mustafa önce Feyzullah Efendi'yi azletti, fakat bu yeterli olmadı.
- Taht Değişikliği: İsyancılar Edirne'ye ulaştı. Gergin müzakereler sonucunda, II. Mustafa 22 Ağustos 1703'te tahttan indirildi. Yerine, isyancıların da onayıyla kardeşi III. Ahmed tahta çıkarıldı.
- Şiddetli Son: Feyzullah Efendi ve padişahın bazı yakınları, isyancılar tarafından linç edilerek öldürüldü.
💎 Edirne Olayı'nın Tarihsel Sonuçları ve Önemi
Edirne Olayı, sıradan bir saray darbesinden çok daha fazlasını ifade eder:
- 🎯 Padişahın Meşruiyet Kaynağı Değişiyor: Bu olayla, padişahın "kut" ve "cihan hakimiyeti" gibi geleneksel meşruiyet kaynakları sarsıldı. Artık Yeniçeriler ve İstanbul halkı, padişahı tahttan indirebilecek bir güç olarak ortaya çıkmıştı. Bu, "İstanbul'un fethi" anlamına gelen kızıl elma kavramının tersine dönüp, padişahı tahttan indiren bir güce dönüşmesiydi.
- ⚖️ Şeyhülislâmın Konumu: Bir şeyhülislamın, halk ve asker isyanı sonucu linç edilmesi, ilmiye sınıfının da artık dokunulmaz olmadığını gösterdi.
- 🏙️ Başkent Sorunu: Olay, padişahın İstanbul'dan uzaklaşmasının ne kadar büyük bir risk oluşturduğunu gösterdi. Bundan sonraki padişahlar, İstanbul'da kalmanın önemini bir kez daha anladı.
- 🕰️ Lale Devri'ne Giden Yol: Tahta çıkan III. Ahmed ve sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, savaş siyasetinden uzaklaşıp iç barışa ve imara yöneldi. Bu dönem, Lale Devri (1718-1730) olarak bilinen nispi barış ve kültürel canlanma döneminin habercisi oldu.
📚 Sonuç Yerine
Edirne Olayı (1703), Osmanlı merkezi otoritesinin ne kadar kırılgan hale geldiğinin çarpıcı bir kanıtıdır. Askerî ve toplumsal bir hareketin, doğrudan padişahın tahtını elinden alabilecek kadar güçlenebileceğini göstermiştir. Bu olay, 18. yüzyıl Osmanlı siyasetinde "istikrarsızlık", "isyancıların belirleyiciliği" ve "idaresizlik" gibi temaların ön plana çıkacağının da bir işareti sayılır. Tarihçiler için, klasik Osmanlı düzeninden "ayanlar ve yerel güçler" dönemine geçiş sürecindeki önemli kırılma noktalarından biridir.
