Arazi analizinde ve coğrafi bilgi sistemlerinde (CBS) sıkça karşılaşılan iki temel kavram olan eğim ve bakı, yeryüzü şekillerini anlamak ve çeşitli uygulamalar için önemlidir. Bu iki kavram, bir arazinin morfolojik özelliklerini tanımlamamıza yardımcı olur.
Eğim, bir yüzeyin yatay düzleme göre ne kadar dik olduğunu ifade eder. Genellikle derece (%) veya radyan cinsinden ölçülür. Eğim, arazi üzerindeki su akışını, erozyon potansiyelini, bitki örtüsünün dağılımını ve yapılaşma uygunluğunu doğrudan etkiler.
Eğim, aşağıdaki formülle hesaplanır:
Eğim (%) = (Yükseklik Farkı / Yatay Mesafe) * 100
Örneğin, bir arazide 100 metrelik yatay mesafede 10 metrelik bir yükseklik farkı varsa, eğim:
Eğim = (10 / 100) * 100 = %10 olur.
Eğim ayrıca derece cinsinden de ifade edilebilir. Derece cinsinden eğimi bulmak için arctan fonksiyonu kullanılır:
Eğim (Derece) = arctan (Yükseklik Farkı / Yatay Mesafe)
Bu durumda eğim (derece) = arctan(0.1) ≈ 5.71 derece olur.
Bakı, bir yamacın yönünü ifade eder. Başka bir deyişle, bir yüzeyin hangi yöne baktığını gösterir. Bakı, güneşlenme süresini, sıcaklığı, nemi ve dolayısıyla bitki örtüsünü ve toprak özelliklerini etkiler.
Bakı, genellikle pusula yönleri (Kuzey, Güney, Doğu, Batı) veya derece cinsinden ifade edilir. CBS yazılımlarında bakı, 0 ile 360 derece arasında bir değerle temsil edilir. Örneğin:
Bakı, bir Dijital Yükseklik Modeli (DEM) kullanılarak CBS yazılımları aracılığıyla otomatik olarak hesaplanabilir.
Eğim ve bakı, birçok farklı alanda önemli rol oynar:
Sonuç olarak, eğim ve bakı, yeryüzü şekillerini anlamak ve çeşitli uygulamalar için önemli bilgiler sağlayan temel coğrafi kavramlardır.
