Farz nedir (Farz-ı ayn, Farz-ı kifaye)

Question

Namaz, oruç gibi her Müslümanın bizzat kendisinin yapmakla yükümlü olduğu farzlara farz-ı ayn diyoruz. Farz-ı kifaye ise, bir kısım Müslümanların yapmasıyla diğerlerinin üzerinden düşen, cenaze namazı kılmak gibi farzlardır. Bu iki farz türünü birbirine karıştırıyorum ve aradaki farkı netleştirmek istiyorum.

Answer 1

# 📚 Farz Nedir? (Farz-ı Ayn, Farz-ı Kifaye) – İslam İlmihali Ders Notu

🎯 Farz Kavramına Giriş

İslam dininde, farz terimi, Kesin ve bağlayıcı bir şekilde yapılması emredilen, terk edilmesi veya yapılmaması durumunda kişinin dinen sorumlu (günahkâr) sayıldığı hükümleri ifade eder. Farzın delilleri Kur'an-ı Kerim'deki açık ayetler veya Peygamber Efendimiz'in (s.a.v.) mütevatir sünnetidir. Farzı inkâr etmek kişiyi dinden çıkarırken, tembellik veya ihmal ile yapmamak büyük günah (kebire) sebebiyet verir.

🔍 Farz Çeşitleri: İki Temel Kategori

Farzlar, yükümlülüğün kapsamına göre ikiye ayrılır. Bu ayrım, İslam toplum düzeni ve bireysel sorumluluk dengesini anlamak açısından çok önemlidir.

1. 📌 Farz-ı Ayn (Bireysel Farz)

Her bir Müslüman'ın bizzat kendisinin yerine getirmekle yükümlü olduğu farzlardır. Sorumluluk tamamen bireyseldir ve başkasının yapmasıyla kişinin üzerinden düşmez.

✅ Farz-ı Ayn Örnekleri:

• 🕌 İmanın Şartları (Allah'a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe, kadere iman)
• 🕋 İslam'ın Şartları (Kelime-i Şehadet getirmek, namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek, hacca gitmek)
• 🧼 Temel Temizlikler (Namaz için abdest almak, gusül abdesti almak)
• ⚖️ Günlük Ahlaki Sorumluluklar (Doğru sözlü olmak, haramlardan kaçınmak, ana-babaya iyilik etmek)

2. 🤝 Farz-ı Kifaye (Toplumsal Farz)

İslam toplumunun tamamını ilgilendiren, bazı Müslümanlar tarafından yerine getirildiğinde diğerlerinin üzerinden sorumluluğun kalktığı farzlardır. Ancak, hiç kimse yapmazsa, toplumun tamamı günahkâr olur. Toplumsal iş bölümü ve uzmanlaşmanın dinî temelini oluşturur.

✅ Farz-ı Kifaye Örnekleri:

• 🕌 Cenaze Namazı Kılmak (Bir grup Müslüman kıldığında, diğerlerinin üzerinden sorumluluk kalkar)
• 🩺 Toplumun İhtiyaç Duyduğu Meslekleri Edinmek (Doktorluk, mühendislik, öğretmenlik, imamlık gibi)
• ⚖️ İlim Tahsili (Dini ilimlerde müftü, fakih yetiştirmek; pozitif ilimlerde uzman yetiştirmek)
• 🛡️ Toplumu Savunmak (Vatan savunması için yeterli sayıda askerin bulunması)
• 👮 Adaleti Tesis Etmek (Hakim, savcı, polis gibi adalet ve güvenlik hizmetlilerinin bulunması)

⚠️ Farz-ı Kifaye'nin Önemi ve Bireysel Sorumluluk

Farz-ı kifaye, toplumsal bir sorumluluk olmasına rağmen, bireyler açısından "yapılıyor" zannıyla ihmale uğrayabilir. Örneğin, bir toplumda yeterli sayıda doktor yoksa ve herkes "zaten birileri olur" diye düşünürse, bu farz yerine getirilmemiş olur ve toplumun tamamı bu eksiklikten dolayı sorumlu hale gelir. Bu nedenle, bir Müslüman, toplumun ihtiyaç duyduğu bir alanda yetenekli ve istekli ise, o alana yönelerek farz-ı kifayeyi bizzat yerine getirmeye çalışmalıdır.

📊 Farz-ı Ayn ve Farz-ı Kifaye Karşılaştırması

Farz-ı Ayn: Sorumluluk bireyseldir, herkes yapmak zorundadır, yerine getirilmezse her bir birey günahkâr olur.
Farz-ı Kifaye: Sorumluluk toplumsaldır, yeterli sayıda kişi yaparsa diğerleri sorumluluktan kurtulur, hiç kimse yapmazsa toplumun tamamı günahkâr olur.

💎 Sonuç ve Özet

Farz kavramı, Müslüman'ın hayatını şekillendiren temel dinî yükümlülükler sistemidir. Farz-ı ayn, kişinin kendi nefsine karşı olan sorumluluğunu (ibadet ve ahlak) düzenlerken; farz-ı kifaye, onu toplumun bir parçası olarak sosyal, mesleki ve ilmi sorumluluklar almaya teşvik eder. İslam dini, bu iki kategoriyle, hem bireyin kemale ermesini hem de sağlıklı, adil ve müreffeh bir toplumun inşasını hedefler. Müslüman, her iki tür farzın da bilincinde olarak, hem dünya hem de ahiret dengesini kurmakla yükümlüdür.