🔬 Fehling Ayıracı ve Kırmızı Çökelti
Fehling ayıracı, indirgen şekerlerin (özellikle aldoz ve ketoz şekerlerin) varlığını tespit etmek için kullanılan nitel bir analitik kimyasal ayıraçtır. Bu test, bir indirgen şekerin varlığında karakteristik bir kırmızı-turuncu renkli bakır(I) oksit (Cu₂O) çökeltisi oluşması prensibine dayanır.
🧪 Fehling Ayıracının Bileşenleri
Fehling ayıracı, kullanımdan hemen önce eşit hacimlerde karıştırılan iki farklı çözeltiden oluşur:
- 💧 Fehling A Çözeltisi: Sulu bakır(II) sülfat (CuSO₄) çözeltisidir. Açık mavi renklidir.
- 💧 Fehling B Çözeltisi: Potasyum sodyum tartarat (Rochelle tuzu) ve sodyum hidroksit (NaOH) içeren bazik bir çözeltidir.
Fehling B'deki Rochelle tuzu, bazik ortamda çökmemesi için bakır(II) iyonlarını şelatlayarak (bağlayarak) kararlı bir kompleks oluşturur.
⚗️ Deneyin Kimyasal Prensibi
İndirgen şekerler (örneğin glikoz, fruktoz, maltoz), zayıf bir oksitleyici ajan olan bakır(II) iyonlarını (Cu²⁺), bazik ortamda ısıtıldığında bakır(I) oksite (Cu⁺) indirger.
Bu süreçteki kimyasal reaksiyonu basitleştirilmiş şekilde şöyle gösterebiliriz:
İndirgen Şeker + Cu²⁺ (Bazik Ortam, Isı) → Cu₂O (kırmızı çökelti) + Şekerin Oksitlenmiş Formu
Bakır(II) iyonları mavi renkliyken, oluşan bakır(I) oksit (Cu₂O) suda çözünmeyen bir katı olduğu için tuğla kırmızısı renkte bir çökelti oluşturur. Bu çökeltinin gözlemlenmesi testin pozitif olduğu anlamına gelir.
🔎 Fehling Testi Nasıl Yapılır?
- 1️⃣ Hazırlık: Eşit miktarlarda Fehling A ve Fehling B çözeltileri bir deney tüpünde karıştırılır. Bu karışım berrak, derin mavi bir çözelti oluşturur.
- 2️⃣ Numune Ekleme: Test edilecek şeker çözeltisinden bir miktar bu karışıma eklenir.
- 3️⃣ Isıtma: Tüp, bir su banyosunda veya ısıtıcı üzerinde birkaç dakika ısıtılır.
- 4️⃣ Gözlem: Pozitif bir sonuçta mavi renk kaybolur ve kırmızı-turuncu renkli bir çökelti oluşur. Negatif bir sonuçta ise çözeltinin rengi mavi kalır veya yeşilimsi bir renk oluşabilir (kısmi indirgenme).
🎯 Hangi Şekerler Tepkime Verir?
- ✅ Tepkime Verenler (İndirgen Şekerler): Glikoz, Fruktoz, Galaktoz, Maltoz, Laktoz.
- ❌ Tepkime Vermeyenler (İndirgen Olmayan Şekerler): Sakkaroz (çay şekeri). Sakkarozun yapısındaki glikozit bağı, serbest bir aldehit veya keton grubunun bulunmasını engellediği için Fehling testine pozitif cevap vermez.
📌 Önemli Uygulama Alanları
- 🏥 Tıpta: İdrarda şeker tayininde (glikozüri tespiti) kullanılır.
- 🍬 Gıda Endüstrisinde: Gıdalardaki indirgen şeker miktarının belirlenmesinde kullanılır.
- 🔬 Biyokimya ve Organik Kimyada: Bir bileşiğin indirgen özellikte olup olmadığını anlamak için bir doğrulama testi olarak kullanılır.
💡 Küçük Bir Not: Fehling testi, benzer bir prensiple çalışan Tollens ayıracı ve Benedict ayıracı ile yakından ilişkilidir. Benedict ayıracı, Fehling ayıracına göre daha kararlıdır ve tek bir çözeltiden oluştuğu için kullanımı daha pratiktir.
