📘 Fiil Çekimi (Kip + Kişi) Nedir?
Fiil çekimi, bir fiilin (eylem bildiren sözcük) cümlede kullanılabilmesi için kip ve kişi eklerini alarak şekil değiştirmesidir. Bu sayede eylemin zamanı, nasıl yapıldığı ve kim tarafından yapıldığı belirtilir.
🎯 1. Kip (Mod) Ekleri
Kip ekleri, fiilin zamanını veya nasıl gerçekleştiğini bildirir. İki ana gruba ayrılır:
⏳ A) Haber (Bildirme) Kipleri
Eylemin zamanını bildirir. Beş çeşittir:
- 🕐 Görülen Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü): Eylemin geçmişte yapıldığını ve görüldüğünü ifade eder.
Örnek: gel-di, oku-du
- 👂 Duyulan Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş): Eylemin geçmişte yapıldığını başkasından duyduğumuzu ifade eder.
Örnek: gel-miş, oku-muş
- 📅 Şimdiki Zaman (-yor): Eylemin şu anda yapılmakta olduğunu ifade eder.
Örnek: gel-iyor, oku-yor
- 🔮 Gelecek Zaman (-acak, -ecek): Eylemin gelecekte yapılacağını ifade eder.
Örnek: gel-ecek, oku-yacak
- ⏱️ Geniş Zaman (-r, -ar, -er): Eylemin her zaman yapılabileceğini veya alışkanlık olduğunu ifade eder.
Örnek: gel-ir, oku-r
💭 B) Dilek (Tasarlama) Kipleri
Eylemin gerçekleşme biçimine yönelik istek, dilek, şart veya gereklilik bildirir. Dört çeşittir:
- 🙏 Dilek-Koşul Kipi (-sa, -se): İstek veya koşul bildirir.
Örnek: gel-se, oku-sa
- 💪 Gereklilik Kipi (-malı, -meli): Eylemin yapılması gerektiğini bildirir.
Örnek: gel-meli, oku-malı
- 🚀 İstek Kipi (-a, -e): Eylemin yapılmasına yönelik istek bildirir.
Örnek: gel-e, oku-ya
- ⚡ Emir Kipi (Eksiz): Eylemin yapılması için emir verir. Kişi ekleriyle çekilir.
Örnek: gel- (sen), gel-sin (o)
👥 2. Kişi Ekleri
Eylemi yapan kişiyi (şahıs) belirten eklerdir.
- 👤 1. Tekil Kişi (Ben): -m, -ım, -im
Örnek: geliyor-um
- 👥 2. Tekil Kişi (Sen): -n, -sın, -sin
Örnek: geliyor-sun
- 👤 3. Tekil Kişi (O): - (eksiz), -sın, -sin (Emir kipinde farklıdır)
Örnek: geliyor
- 👥 1. Çoğul Kişi (Biz): -ız, -iz, -uz, -üz
Örnek: geliyor-uz
- 👥 2. Çoğul Kişi (Siz): -nız, -niz, -nuz, -nüz
Örnek: geliyor-sunuz
- 👥 3. Çoğul Kişi (Onlar): -lar, -ler
Örnek: geliyor-lar
🧩 Fiil Çekimi Nasıl Yapılır?
Bir fiili çekimlemek için şu sıra takip edilir:
Fiil Kökü/Gövdesi + Kip Eki + Kişi Eki
📝 Örnek: "Gelmek" fiilini "Şimdiki Zaman" kipine göre çekimleyelim.
- Ben gel-i-yor-um 👈 (Fiil: gel-, Kip: -yor, Kişi: -um)
- Sen gel-i-yor-sun
- O gel-i-yor
- Biz gel-i-yor-uz
- Siz gel-i-yor-sunuz
- Onlar gel-i-yor-lar
💡 Not: Bazı kiplerde (örneğin Emir Kipi) kişi ekleri düzensiz olabilir veya kip eki bulunmayabilir. Örneğin, Emir Kipinde 2. tekil kişi için ek yoktur (Gel!), 3. tekil kişi için -sin ekini alır (Gel-sin!).
✅ Özet
- Fiil çekimi, bir fiilin kip ve kişi eklerini almasıdır.
- Kip, eylemin zamanını veya niteliğini belirler.
- Kişi, eylemi yapanı belirler.
- Fiil çekiminde genellikle Fiil + Kip Eki + Kişi Eki sırası izlenir.
