🌊 Göller ve Oluşumlarına Göre Göl Çeşitleri
Göller, karalar üzerindeki çanaklarda birikmiş durgun su kütleleridir. Yeryüzündeki tatlı su kaynaklarının önemli bir kısmını oluştururlar ve iklim, tarım, ulaşım ve turizm üzerinde büyük etkiye sahiptirler.
🏞️ Göl Nedir?
Bir gölün oluşabilmesi için iki temel şart vardır:
- ✅ Bir çanak (havza): Suyun birikebileceği bir çukurluk alan.
- ✅ Su kaynağı: Yağmur, akarsu, kaynak veya yer altı suları gibi bu çanağı dolduracak bir su girdisi.
⛰️ Oluşumlarına Göre Göl Çeşitleri
Göller, içinde bulundukları çanağın nasıl oluştuğuna bağlı olarak sınıflandırılır. Bu, gölleri anlamanın en temel yoludur.
1. Tektonik Göller 🏔️
Yer kabuğundaki kırılma (fay), çökme veya kıvrılma hareketleri sonucu oluşan çanaklarda suların birikmesiyle meydana gelir. Genellikle çok büyük ve derin göllerdir.
- Örnekler:
- 🇹🇷 Türkiye: Tuz Gölü, Eğirdir Gölü, Beyşehir Gölü, Manyas Gölü, Sapanca Gölü
- 🌍 Dünya: Asya'daki Hazar Gölü, Afrika'daki Victoria Gölü, Tanganyika Gölü
2. Volkanik Göller 🌋
Volkanik faaliyetler sonucu oluşan çanaklardaki suların birikmesiyle meydana gelir. İki ana türü vardır:
- Krater Gölü: Volkanik dağların tepesindeki kraterlerin su ile dolmasıyla oluşur. (Örn: 🇹🇷 Nemrut Krater Gölü, 🇺🇸 Oregon'daki Crater Lake)
- Kaldera Gölü: Volkanik dağın patlamasıyla çökmesi sonucu oluşan geniş çukurlardaki (kaldera) göllerdir. (Örn: 🇹🇷 Meke Tuzlası)
3. Buzul (Sirk) Gölleri ❄️
Buzul çağlarında, dağların yüksek kesimlerindeki buzulların aşındırmasıyla oluşan çanaklara (sirk) suların dolmasıyla meydana gelir. Genellikle dağlık ve yüksek rakımlı bölgelerde bulunurlar.
- Örnekler:
- 🇹🇷 Türkiye: Kaçkar Dağları ve Aladağlar üzerindeki küçük buzul gölleri.
- 🌍 Dünya: Alpler, İskandinavya ve Kanada'daki birçok göl.
4. Karstik Göller 🕳️
Kireçtaşı (kalker) gibi suda çözünebilen kayaçların bulunduğu arazilerde, bu kayaçların erimesiyle oluşan çukurlukların (obruk, polye, dolin) su ile dolması sonucu oluşur.
- Örnekler:
- 🇹🇷 Türkiye: Kızören Obruğu, Timraş Obruğu, Salda Gölü, Avlan Gölü (Tavas Polyesi).
5. Set Gölleri 🏞️
Bir vadinin veya çukurluğun önünün bir doğal setle kapanması sonucu oluşan göllerdir. Seti oluşturan malzemeye göre kendi içinde türlere ayrılır:
- Heyelan Set Gölü: Bir vadi heyelanla kapanır. (Örn: 🇹🇷 Tortum Gölü, Sera Gölü, Abant Gölü, Zinav Gölü)
- Alüvyal Set Gölü: Bir akarsuyun getirdiği alüvyonların koy veya körfezin önünü kapatmasıyla oluşan lagün (deniz kulağı) gölleridir. (Örn: 🇹🇷 Büyükçekmece, Küçükçekmece, Durusu (Terkos) Gölü)
- Lav Set Gölü: Volkanik lavların bir vadiyi kapatmasıyla oluşur. (Örn: 🇹🇷 Van Gölü, Erçek Gölü, Nazik Gölü)
- Kıyı Set Gölü: Dalga ve akıntıların taşıdığı materyalleri koy önünde biriktirmesiyle oluşan lagünlerdir. (Örn: 🇹🇷 Köyceğiz Gölü, Akyatan Gölü, Çukurova'daki diğer lagünler)
- Moren Set Gölü: Buzulların ilerlerken taşıdığı moren (buzul taşı) yığınlarının çukurlukları kapatmasıyla oluşur. (Örn: 🇺🇸 Kuzey Amerika'daki Büyük Göller'in bir kısmı)
6. Yapay (Baraj) Gölleri 🏗️
İnsanlar tarafından enerji üretmek, sulama yapmak veya içme suyu sağlamak amacıyla akarsular üzerine barajlar yapılarak oluşturulur.
- Örnekler: 🇹🇷 Atatürk Baraj Gölü, Keban Baraj Gölü, Hirfanlı Baraj Gölü.
💡 Hatırlatma: Bir göl, birden fazla oluşum şeklinin etkisiyle de meydana gelebilir. Örneğin, tektonik bir çöküntü alanının volkanik bir setle kapanması gibi. Van Gölü buna güzel bir örnektir.
