Halit Ziya Uşaklıgil'in ölümsüz eseri Mai ve Siyah, Servet-i Fünun döneminin karamsar ve idealist ruhunu yansıtan önemli bir romandır. Roman, hayaller ve gerçekler arasındaki uçurumu, dönemin aydınlarının yaşadığı hayal kırıklıklarını ve toplumsal eleştiriyi derinlemesine işler.
Ahmet Cemil, Darülfünun'dan mezun olmuş, idealist bir genç şairdir. Bir yandan geçimini sağlamak için bir gazetede çalışırken, diğer yandan edebi hayallerini gerçekleştirmeye çalışır. En büyük arzusu, yazdığı şiirleri yayımlayarak ünlü bir şair olmaktır. Ancak, gazetedeki çalışma koşulları, edebi çevrelerdeki rekabet ve kişisel sorunlar Ahmet Cemil'in hayallerini gerçekleştirmesini zorlaştırır.
Ahmet Cemil, Lamia'ya platonik bir aşk beslemektedir. Lamia da Ahmet Cemil'in hayallerine ortak olur ve ona destek verir. Ancak, Lamia'nın Raci ile evlenmek zorunda kalması, Ahmet Cemil için büyük bir hayal kırıklığı olur.
Ahmet Cemil'in kardeşi İkbal'in ölümü, babasının hastalığı ve Lamia'nın evliliği, Ahmet Cemil'i derin bir karamsarlığa sürükler. Hayatın acı gerçekleriyle yüzleşen Ahmet Cemil, hayallerinden vazgeçer ve İstanbul'u terk ederek uzaklara gitmeye karar verir.
Aşk-ı Memnu, Halit Ziya Uşaklıgil'in bir diğer önemli eseridir. Roman, yasak bir aşkın trajik sonuçlarını, toplumsal baskıyı ve ahlaki değerlerin çöküşünü anlatır. İstanbul'un yüksek sosyetesinde geçen bu roman, karakterlerin karmaşık ilişkileri ve psikolojik derinlikleriyle dikkat çeker.
Adnan Bey, eşini kaybettikten sonra genç ve güzel Bihter ile evlenir. Bihter, annesi Firdevs Hanım'a olan öfkesi ve geçmişinden kaçma isteğiyle bu evliliği kabul eder. Adnan Bey'in yalısındaki yeni hayatında Bihter, yalnızlık ve mutsuzlukla baş başa kalır. Bu sırada, Adnan Bey'in evlatlığı Behlül ile aralarında yasak bir aşk başlar.
Bihter ve Behlül'ün ilişkisi, yalanlar, ihanetler ve kıskançlıklarla dolu bir süreçtir. İkili, ilişkilerini herkesten saklamaya çalışırken, bir yandan da vicdan azabı çekerler. Nihal'in Behlül'e olan aşkı ve Firdevs Hanım'ın entrikaları, bu yasak aşkın ortaya çıkmasına zemin hazırlar.
Sonunda, Bihter ve Behlül'ün ilişkisi ortaya çıkar. Adnan Bey, büyük bir hayal kırıklığı yaşar. Nihal, yıkılır. Bihter, yaptığı hatanın ağırlığına dayanamaz ve intihar eder. Behlül, vicdan azabıyla dolu bir şekilde yalıyı terk eder.
