🧠 Kohlberg Ahlak Gelişimi Kuramı
Lawrence Kohlberg, insanların ahlaki muhakeme (doğru ile yanlışı ayırt etme) yeteneğinin yaşam boyu geliştiğini öne sürmüştür. Ona göre ahlak gelişimi, üç ana düzey ve bu düzeylerin içinde yer alan ikişer evreden oluşur. Bu evreler bir merdiven gibi sıralıdır ve her birey bu sırayı takip eder.
📊 1. Seviye: Gelenek Öncesi Düzey
Bu düzey genellikle çocukluk dönemine denk gelir. Birey, kültürün iyi ve kötü standartlarını henüz içselleştirmemiştir. Kararlar, otorite figürlerinin (ebeveynler, öğretmenler) fiziksel ve somut sonuçlarına göre verilir.
- 🪙 1. Evre: İtaat ve Ceza Eğilimi
Bu evredeki birey için kurallar değişmezdir. Bir eylemin doğruluğu, o eylemin ceza ile sonuçlanıp sonuçlanmamasına bağlıdır. "Cezayı hak etmemek" ön plandadır.
Örnek: "Ödevini yapmazsan ceza alırsın, bu yüzden yapmalısın."
- 🤝 2. Evre: Bireycilik ve Değiş-Tokuş (Araçsal İlişkiler)
Doğru davranış, kişinin kendi ihtiyaçlarını ve zaman zaman da başkalarının ihtiyaçlarını karşılayandır. "Göz hakkına göz" mantığı hakimdir. İlişkiler "sen bana, ben sana" şeklindedir.
Örnek: "Eğer sen bana oyuncağını verirsen, ben de sana kalemimi veririm."
🏛️ 2. Seviye: Geleneksel Düzey
Bu düzey genellikle ergenlik ve yetişkinliğin başlarında görülür. Birey, ailesinin, grubunun veya ulusunun beklentilerini ve kurallarını önemser. Sadakat ve sosyal düzeni sürdürmek esastır.
- 👨👩👧👦 3. Evre: İyi Çocuk Eğilimi (Kişiler Arası Uyum)
"İyi davranış", başkalarına yardım etmek ve onları mutlu etmektir. Onaylanma ve "iyi biri" olarak görülme isteği motive edicidir. Güven, sadakat ve minnettarlık önem kazanır.
Örnek: "Arkadaşım üzgün, onu teselli etmeliyim çünkü bu doğru olan davranıştır."
- ⚖️ 4. Evre: Kanun ve Düzen Eğilimi
Bu evrede birey, otoriteye, sabit kurallara ve sosyal düzene saygı gösterir. Kurallar toplumun düzenini sağladığı için önemlidir ve herkesin bu kurallara uyması beklenir. "Görev" duygusu ön plandadır.
Örnek: "Kırmızı ışıkta durmalıyız çünkü kurallar toplum güvenliği için konmuştur ve herkesin uyması gerekir."
🌍 3. Seviye: Gelenek Sonrası (Evrensel Ahlak İlkeleri) Düzey
Bu düzeye ulaşan bireyler, ahlakı kendi seçtikleri soyut ilkeler temelinde tanımlar. Bu ilkeler, herhangi bir yasa veya sosyal anlaşmanın ötesine geçebilir. Toplumun kuralları eleştirel bir şekilde değerlendirilir.
- 📜 5. Evre: Sosyal Sözleşme Eğilimi
Birey, doğruyu, temel insan hakları ve toplum tarafından kritik bir şekilde gözden geçirilerek üzerinde anlaşılmış standartlar olarak görür. Kanunlar, toplum yararı için değiştirilebilir. "Çoğunluğun iyiliği" düşüncesi hakimdir.
Örnek: "Bu yasa adil değil, insanların çoğunluğuna zarar veriyor, bu nedenle değiştirilmelidir."
- ✨ 6. Evre: Evrensel Ahlak İlkeleri Eğilimi
Bu en üst evrede doğru davranış, evrensel adalet, eşitlik ve insan onurunun hakları gibi soyut etik ilkelere dayanır. Kişi, bu ilkelerle çelişen yasalara vicdanı gereği itaatsizlik edebilir.
Örnek: "İnsan onuru her şeyden üstündür. Bu nedenle, bir insanın hayatını kurtarmak için bile olsa, bir başkasının temel haklarını çiğnemek yanlıştır." (Mahatma Gandhi veya Martin Luther King Jr. gibi figürlerin sivil itaatsizlik eylemleri bu evreye örnek gösterilebilir.)
💡 Önemli Hatırlatmalar
- ✅ Bu evreler sabitleşmiş yaş aralıklarına sahip değildir; birçok yetişkin geleneksel düzeyde kalabilir.
- ✅ Evreler sıralı ve hiyerarşiktir; bir üst evreye geçmeden önce alt evreler tamamlanmalıdır.
- ✅ Kohlberg, ahlaki muhakeme (düşünce) ile ilgilenmiş, somut davranışlarla değil.
