📊 Ölçek Türleri
İstatistik ve sosyal bilimlerde, değişkenlerin ölçüldüğü farklı ölçek türleri vardır. Bu ölçekler, verilerin sahip olduğu bilgi miktarına ve üzerinde yapılabilecek matematiksel işlemlere göre sınıflandırılır. Temelde dört ana ölçek türü bulunur.
🗂️ 1. Sınıflama (Nominal) Ölçeği
Bu ölçek, verileri isimlendirmek veya kategorilere ayırmak için kullanılır. En basit ölçek türüdür.
- ✅ Özellikleri: Kategoriler arasında bir sıralama veya büyüklük ilişkisi yoktur. Sadece "farklılık" ifade eder.
- ✅ Yapılabilecek İşlemler: Frekans sayımı ve mod hesaplanabilir.
- ✅ Örnekler:
- Cinsiyet (Kadın, Erkek)
- Medeni Durum (Evli, Bekar, Boşanmış)
- Göz Rengi (Mavi, Yeşil, Kahverengi)
- Ülke İsimleri
📈 2. Sıralama (Ordinal) Ölçeği
Bu ölçek, verileri bir sıraya veya dereceye koymamızı sağlar. Kategoriler arasında bir büyüklük-küçüklük ilişkisi vardır.
- ✅ Özellikleri: Sıralama vardır, ancak kategoriler arasındaki aralıklar eşit veya bilinir değildir.
- ✅ Yapılabilecek İşlemler: Frekans, mod ve medyan hesaplanabilir.
- ✅ Örnekler:
- Eğitim Durumu (İlkokul < Lise < Lisans < Yüksek Lisans)
- Memnuniyet Anketi (Çok Memnun < Memnun < Orta < Memnun Değil < Hiç Memnun Değil)
- Yarışma Sıralamaları (1., 2., 3.)
📏 3. Eşit Aralıklı (Interval) Ölçeği
Bu ölçekte, veriler sıralanabilir ve aralarındaki farklar anlamlıdır. Yani ölçümler arasındaki aralıklar eşittir.
- ✅ Özellikleri: Sıralama ve eşit aralık vardır, ancak gerçek bir "sıfır noktası" yoktur. Sıfır, yokluğu göstermez.
- ✅ Yapılabilecek İşlemler: Toplama ve çıkarma yapılabilir. Mod, medyan, aritmetik ortalama ve standart sapma hesaplanabilir.
- ✅ Örnekler:
- Sıcaklık (Santigrat veya Fahrenheit) - 0°C, ısının yokluğu anlamına gelmez.
- Takvim Yılları
- IQ Puanları
⚖️ 4. Oran (Ratio) Ölçeği
Bu, en gelişmiş ölçek türüdür. Eşit aralıklı ölçeğin tüm özelliklerine ek olarak, mutlak ve anlamlı bir sıfır noktasına sahiptir.
- ✅ Özellikleri: Sıralama, eşit aralık ve mutlak sıfır vardır. Sıfır, o özelliğin tamamen yokluğunu gösterir.
- ✅ Yapılabilecek İşlemler: Tüm matematiksel işlemler (toplama, çıkarma, çarpma, bölme) yapılabilir. Tüm merkezi eğilim ve dağılım ölçüleri hesaplanabilir.
- ✅ Örnekler:
- Ağırlık, Uzunluk, Yaş
- Gelir
- Çalışılan Saat Sayısı (0 saat, çalışılmadığı anlamına gelir.)
- Bir sınavdan alınan puan (0 puan, hiç doğru cevap olmadığını gösterir.)
🎯 Özet Tablo
Aşağıdaki tablo, ölçek türlerini karşılaştırmalı olarak göstermektedir.
- 🗂️ Sınıflama: İsimlendirme. (İşlem: Frekans, Mod)
- 📈 Sıralama: Sıra var, aralık bilinmiyor. (İşlem: + Medyan)
- 📏 Eşit Aralıklı: Sıra ve eşit aralık var, mutlak sıfır yok. (İşlem: + Aritmetik Ortalama)
- ⚖️ Oran: Sıra, eşit aralık ve mutlak sıfır var. (İşlem: + Geometrik Ortalama, Çarpma/Bölme)
Bir değişken üzerinde hangi istatistiksel analizlerin yapılabileceği, onun hangi ölçek türünde ölçüldüğüne bağlıdır. Bu nedenle, bir araştırmaya başlarken verilerinizin ölçek türünü bilmek çok önemlidir. 🔍
