📌 TYT Coğrafya: Doğal Sistemler Çıkmış Sorulara Genel Bakış
TYT Coğrafya'nın "Doğal Sistemler" ünitesi, her yıl ortalama 4-5 soru ile karşımıza çıkan ve temel coğrafya bilgisini ölçen önemli bir bölümdür. Bu soruları çözebilmek için konuyu iyi kavramış olmak ve yorum yapabilme becerisi gereklidir.
🌍 Konu Dağılımı ve Önemli Noktalar
Çıkmış sorular analiz edildiğinde, ağırlıklı olarak şu başlıklardan sorular geldiği görülmüştür:
- ✅ Harita Bilgisi: Ölçek, profil çıkarma, izohipsler, yükselti bulma.
- 🌋 İç ve Dış Kuvvetler: Depremler, volkanizma, dağ oluşumu, akarsular, rüzgarlar, buzullar.
- ⛅ İklim Bilgisi: Sıcaklık, basınç, rüzgarlar, nem ve yağış, iklim tipleri.
- 🌿 Bitki Örtüsü: İklim-bitki örtüsü ilişkisi, Türkiye'nin bitki örtüsü.
💡 Çıkmış Soru Örnekleri ve Çözüm Teknikleri
🗺️ Örnek 1: Harita Bilgisi
Soru (2023 TYT): "Gerçek alanı 400 km² olan bir göl, 1/500.000 ölçekli haritada kaç cm² ile gösterilir?"
Çözüm Yolu:
- 💡 Öncelikle ölçeği kesir olarak yazalım: 1/500.000
- 💡 Haritadaki Alan = (Gerçek Alan) / (Ölçek Paydası)² formülünü kullanacağız.
- 💡 Ölçek paydasının karesi: 500.000² = 250.000.000.000 (250 milyar)
- 💡 Haritadaki Alan (km²) = 400 km² / 250.000.000.000... Burada birimleri cm²'ye çevirmek daha pratiktir.
- 💡 Pratik Yol: Gerçek alanı cm²'ye çevirip, ölçek paydasının karesine böleriz.
- 400 km² = 400 x (100.000 cm)² = 400 x 10.000.000.000 = 4.000.000.000.000 cm²
- Haritadaki Alan = 4.000.000.000.000 / (500.000)² = 4.000.000.000.000 / 250.000.000.000 = 16 cm²
Cevap: 16 cm²
🏔️ Örnek 2: İç Kuvvetler - Yer Şekilleri
Soru (2022 TYT): "Aşağıdaki haritada numaralandırılarak gösterilen yerlerden hangisinde, dağ oluşumu (orojenez) sonucu oluşmuş sıradağlar yer almaz?"
Çözüm Yolu:
- 📌 Bu tarz sorularda Türkiye'nin orojenik (kıvrım) dağ kuşaklarını bilmek gerekir.
- 📌 Kuzey Anadolu Dağları (Karadeniz kıyısı) ve Toros Dağları (Akdeniz kıyısı) Alp-Himalaya orojenezi ile oluşmuştur.
- 📌 İç Anadolu ve Doğu Anadolu'nun bazı kesimlerinde ise volkanik dağlar (Erciyes, Ağrı, Nemrut) bulunur. Bu dağlar orojenezle değil, volkanizma ile oluşmuştur.
- 📌 Soruda volkanik dağların gösterildiği yer doğru cevap olacaktır.
🌦️ Örnek 3: İklim Bilgisi
Soru (2021 TYT): "Günlük sıcaklık farkının fazla olduğu bir bölgede, fiziksel ufalanmanın yaygın olması beklenir. Buna göre, aşağıdaki iklim tiplerinden hangisinin görüldüğü yerlerde fiziksel ufalanmanın daha az olması beklenir?"
Çözüm Yolu:
- 🌡️ Fiziksel ufalanma, günlük sıcaklık farkının fazla olduğu Karasal, Step ve Çöl iklimlerinde yaygındır.
- 💧 Soru, bu durumun az olduğu yeri soruyor. Bu da günlük sıcaklık farkının az, nem oranının yüksek olduğu iklimlerdir.
- 🌊 Ekvatoral İklim ve Ilıman Okyanusal İklim günlük ve yıllık sıcaklık farklarının en az olduğu, nemin yüksek olduğu iklimlerdir. Bu nedenle bu iklimlerde kimyasal çözünme ön plandadır, fiziksel ufalanma azdır.
🎯 Sıkça Sorulan Kavramlar ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
- ➡️ Eğim Hesaplama: Eğim = (Yükselti Farkı / Yatay Uzaklık) x 1000 formülünü iyi bilin.
- ➡️ Profil Çizimi: İzohips haritasından profil çıkarırken yükselti değerlerine ve vadilerin-sırtların konumuna dikkat edin.
- ➡️ İklim Grafikleri: Bir grafiğe bakıp iklim tipini (Akdeniz, Karadeniz, Karasal) ayırt edebilmelisiniz.
- ➡️ Sebep-Sonuç İlişkisi: "Neden?" sorularında (Örn: "Kıyı ile iç kesim arasında sıcaklık farkı neden olur?") cevap genellikle karasallık-denizellik, enlem, yükselti gibi temel faktörlerdir.
📚 Çalışma Önerileri
- ✅ Konuyu önce temel kaynaktan çalışın, ardından bol bol çıkmış soru çözün.
- ✅ Soruları çözerken sadece doğru cevabı değil, yanlış şıkların neden yanlış olduğunu da anlamaya çalışın.
- ✅ Türkiye fiziki haritasını sık sık inceleyerek dağları, platoları, akarsuları ve iklim bölgelerini görsel hafızanıza yerleştirin.
