Vatan Yahut Silistre, Türk edebiyatının batılı anlamda ilk tiyatro eserlerinden biri ve Namık Kemal'in en ünlü oyunudur. 1873 yılında sahnelenen bu eser, o dönemde o kadar büyük bir coşku ve heyecan yaratmıştır ki, izleyiciler oyun bitiminde sokaklara dökülerek "Yaşasın vatan!" sloganlarıyla gösteriler yapmışlardır. Bu olay, yazarın sürgüne gönderilmesine sebep olmuştur.
Oyun, İslam Bey'in gönüllü olarak Silistre Kalesi'ni savunmak için cepheye gitmeye hazırlandığı gün başlar. Sevgilisi Zekiye, onun bu kararından haberdar değildir. İslam Bey, Zekiye'ye veda etmeye gittiğinde, Zekiye onun nişanlısı olduğunu sandığı başka bir kadın için ayrıldığını düşünerek üzüntüye kapılır. Gerçeği öğrendiğinde ise İslam Bey'e olan sevgisi ve hayranlığı katlanır. İslam Bey, Zekiye'ye "Vatanımı sevdiğim kadar seni seviyorum" diyerek ayrılır.
İslam Bey, gönüllülerle birlikte cepheye doğru yola çıkar. Onu görmeye gelen Zekiye, İslam Bey'in ardından, kimseye haber vermeden, erkek kılığına girerek (Adem adını alarak) gönüllülerin arasına katılır. Amacı, sevdiği adamın yanında vatan için savaşmaktır.
Silistre Kalesi'nde şiddetli çarpışmalar olmaktadır. İslam Bey yaralanır. Zekiye (Adem kılığında) onu tedavi ederken kimliğini açığa vurmaz. Kale komutanı, düşmanın çok kalabalık olduğunu ve yardım gelmezse kalenin düşeceğini açıklar. Gönüllüler arasında moral ve motivasyon en yüksek seviyededir. Herkes ölümü göze alarak vatan için savaşmaya ant içmiştir.
Zekiye, İslam Bey'i tedavi ederken, onun kendisi hakkında söylediği güzel sözleri duyar. Sonunda kimliğini açıklar. Bu sırada Türk ordusundan yardım gelir ve kale düşmekten kurtulur. Zafer kazanılır. Zekiye'nin babası Sıtkı Bey de cepheye gelir ve olan biteni öğrenir. İki gencin hem birbirlerine olan aşklarını hem de vatan aşkını kanıtlamış olduklarını görerek evliliklerine izin verir.
Oyunun merkezinde yatan en güçlü tema, bireysel duyguların ve hatta hayatın üzerinde tutulan vatan sevgisidir. İslam Bey, aşkını vatan sevgisiyle eş değer görür. Zekiye ise aşkı uğruna vatan savunmasına katılır. Namık Kemal, "vatan" kavramını romantik ve idealize edilmiş bir şekilde yüceltir.
Zekiye karakteri, dönemi için oldukça ileri bir kadın profilidir. Sevdiği adamın peşinden cepheye gider, erkek kılığına girer ve vatan için savaşır. Burada aşk, fedakârlık ve cesaretle iç içe geçmiştir.
Eser, bireyin topluma ve vatana karşı sorumluluklarını vurgular. Kişisel mutluluk ancak vatanın güvenliği ve huzuru ile mümkündür mesajını verir.
Vatan Yahut Silistre, sadece edebi bir eser değil, aynı zamanda toplumsal bir olaydır. Tanzimat Dönemi'nin "hürriyet" ve "vatan" kavramlarını halka aşılamaya çalışan Namık Kemal, bu oyunla adeta bir fikir bildirisi yayınlamıştır. Eserin sahnelenmesinin ardından çıkan olaylar, tiyatronun dönemin siyasi hayatını nasıl etkileyebileceğinin de çarpıcı bir göstergesidir.
Günümüzde bile, vatan sevgisi ve fedakârlık temalarıyla klasik bir metin olarak değerini korumakta, Türk tiyatrosunun kilometre taşlarından biri olarak kabul edilmektedir.
