🧬 10. Sınıf Biyoloji 2. Dönem 1. Yazılı: 3. Senaryo MEB Soruları
Merhaba 10. sınıf öğrencileri! Biyoloji yazılısına hazırlanırken size yardımcı olacak bir rehber hazırladım. Bu rehberde, MEB'in yayınladığı senaryolara uygun sorular ve cevaplar bulacaksınız. Unutmayın, biyoloji öğrenmek sadece ezberlemek değil, anlamakla ilgilidir. Başarılar!
🦠 Hücre Bölünmesi
Hücre bölünmesi, canlıların büyümesi, gelişmesi ve üremesi için temel bir süreçtir. İki ana hücre bölünmesi türü vardır: Mitoz ve Mayoz.
- 🌱 Mitoz: Vücut hücrelerinde (somatik hücreler) gerçekleşir. Amacı, hücre sayısını artırarak büyüme ve onarımı sağlamaktır. Mitoz sonucu oluşan hücreler ana hücreyle aynı genetik yapıya sahiptir.
- 🌸 Mayoz: Üreme hücrelerinde (gametler) gerçekleşir. Amacı, kromozom sayısını yarıya indirerek döllenme sırasında türün kromozom sayısının sabit kalmasını sağlamaktır. Mayoz sonucu oluşan hücreler ana hücreden farklı genetik yapıya sahiptir.
🧬 Kalıtım
Kalıtım, genetik özelliklerin ebeveynlerden yavrulara aktarılmasıdır. Bu süreçte genler ve kromozomlar önemli rol oynar.
- 🧬 Gen: DNA üzerinde belirli bir özelliği kontrol eden birimlerdir.
- 🧪 Kromozom: DNA'nın proteinlerle sarılıp yoğunlaşmış halidir. Her türün kendine özgü bir kromozom sayısı vardır.
- 🧮 Genotip: Bir bireyin genetik yapısıdır. Örneğin, bir bezelye bitkisinin tohum rengi için taşıdığı genlerin kombinasyonudur.
- 👁️ Fenotip: Bir bireyin gözlemlenebilir özellikleridir. Örneğin, bir bezelye bitkisinin tohum rengi (sarı veya yeşil).
🌍 Ekosistem Ekolojisi
Ekosistem, canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan etkileşimlerini inceleyen bilim dalıdır. Ekosistemler, canlı ve cansız faktörlerden oluşur.
- ☀️ Canlı Faktörler (Biyotik): Bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar gibi canlı organizmaları içerir.
- 💧 Cansız Faktörler (Abiyotik): Su, sıcaklık, ışık, toprak gibi fiziksel ve kimyasal faktörleri içerir.
- 🍎 Besin Zinciri: Canlıların birbirleriyle beslenme ilişkilerini gösteren sıralamadır. Üreticiler (bitkiler), tüketiciler (hayvanlar) ve ayrıştırıcılar (bakteriler, mantarlar) bu zincirin önemli halkalarıdır.
❓ Örnek MEB Senaryo Soruları
1. Senaryo: Hücre Bölünmesi
Soru: Mitoz ve mayoz arasındaki temel farkları açıklayınız. Her iki bölünme türünün canlılar için önemini belirtiniz.
Cevap:
- Mitoz somatik hücrelerde, mayoz üreme hücrelerinde gerçekleşir.
- Mitozda kromozom sayısı değişmezken, mayozda yarıya iner.
- Mitoz büyüme ve onarımı sağlarken, mayoz üreme çeşitliliğini artırır.
2. Senaryo: Kalıtım
Soru: Bir ailenin çocuklarında görülen farklı göz renkleri, kalıtım prensipleriyle nasıl açıklanabilir? Genotip ve fenotip kavramlarını kullanarak açıklayınız.
Cevap:
- Göz rengi, genler tarafından kontrol edilir. Farklı genlerin kombinasyonları farklı göz renklerine yol açar.
- Genotip, bireyin göz rengi genlerinin kombinasyonudur (örneğin, BB, Bb, bb). Fenotip ise bu genlerin ifadesiyle ortaya çıkan göz rengidir (örneğin, kahverengi, mavi).
3. Senaryo: Ekosistem Ekolojisi
Soru: Bir göldeki balık popülasyonunun azalması, ekosistemi nasıl etkiler? Besin zinciri ve abiyotik faktörler açısından değerlendiriniz.
Cevap:
- Balık popülasyonunun azalması, besin zincirinde dengesizliklere yol açar. Balıklarla beslenen canlılar aç kalırken, balıkların yediği canlıların sayısı artabilir.
- Abiyotik faktörlerdeki değişiklikler (örneğin, su kirliliği, sıcaklık artışı) balık popülasyonunu olumsuz etkileyerek ekosistem dengesini bozabilir.
