🧬 2026 TYT Biyoloji: Genetik Hastalıkların Kalıtımı
Genetik hastalıklar, anne ve babadan gelen genlerdeki hatalar sonucu ortaya çıkar. Bu hatalı genler, sonraki nesillere aktarılabilir. Hadi, bu konuyu TYT için önemli noktalarıyla özetleyelim!
🤔 Genetik Hastalık Nedir?
Genetik hastalıklar, DNA'mızdaki (genetik materyalimizdeki) bir değişiklikten kaynaklanan hastalıklardır. Bu değişiklikler, bir gende mutasyon (değişim) veya kromozom sayısındaki bir anormallik olabilir.
- 🧬 Mutasyon: Bir gendeki DNA dizisinde meydana gelen kalıcı değişikliktir.
- 🔢 Kromozom Anormallikleri: Kromozom sayısında veya yapısında meydana gelen değişikliklerdir. Örneğin, Down sendromu (Trizomi 21) 21. kromozomdan bir tane fazla olmasıyla oluşur.
👨👩👧👦 Kalıtım Mekanizmaları
Genetik hastalıklar farklı şekillerde kalıtılabilir. En yaygın kalıtım mekanizmaları şunlardır:
- 🔀 Otozomal Dominant Kalıtım: Hastalığa neden olan gen, otozomal (cinsiyet kromozomları dışında kalan kromozomlar) bir kromozom üzerinde bulunur ve tek bir kopyası bile hastalığın ortaya çıkmasına yeterlidir.
- ↔️ Otozomal Resesif Kalıtım: Hastalığa neden olan gen, otozomal bir kromozom üzerinde bulunur ve hastalığın ortaya çıkması için iki kopyasının da bulunması gerekir. Taşıyıcı bireylerde hastalık belirtisi görülmez.
- 🚺🚹 X'e Bağlı Kalıtım: Hastalığa neden olan gen, X kromozomu üzerinde bulunur. Erkeklerde tek bir X kromozomu olduğu için, hatalı genin bulunması durumunda hastalık ortaya çıkar. Kadınlarda ise, ikinci bir sağlıklı X kromozomu olduğu için genellikle taşıyıcı olurlar.
- mitochondrialDNA Mitokondriyal Kalıtım: Mitokondrilerde bulunan DNA'daki mutasyonlar sonucu ortaya çıkan hastalıklardır. Sadece anneden çocuğa geçer.
📌 Önemli Genetik Hastalıklar
TYT'de sıkça karşılaşılan bazı genetik hastalıklar şunlardır:
- 🩸 Kistik Fibrozis: Otozomal resesif kalıtılan, akciğer ve sindirim sistemini etkileyen bir hastalıktır.
- ❌ Fenilketonüri (PKU): Otozomal resesif kalıtılan, fenilalanin amino asidinin vücutta birikmesiyle oluşan bir metabolizma hastalığıdır.
- 🅰️ Huntington Hastalığı: Otozomal dominant kalıtılan, sinir sistemini etkileyen ilerleyici bir hastalıktır.
- 🟥🟩 Renk Körlüğü: X'e bağlı resesif kalıtılan, renkleri ayırt etme yeteneğinin azalması veya kaybolması durumudur.
- 🩸 Hemofili: X'e bağlı resesif kalıtılan, kanın pıhtılaşma yeteneğinin bozulduğu bir hastalıktır.
- ⬇️ Down Sendromu: 21. kromozomun trizomisi (üç kopya olması) sonucu ortaya çıkan bir kromozom anormalliğidir.
🧪 Genetik Danışmanlık
Ailede genetik hastalık öyküsü olan bireyler, çocuk sahibi olmadan önce genetik danışmanlık alarak riskleri değerlendirebilirler.
📝 TYT İçin İpuçları
- 🧬 Kalıtım mekanizmalarını (otozomal dominant, otozomal resesif, X'e bağlı) iyi öğrenin.
- 👨👩👧👦 Soy ağacı sorularını çözme pratiği yapın.
- 📌 Önemli genetik hastalıkların özelliklerini ve kalıtım şekillerini bilin.
Umarım bu özet, 2026 TYT Biyoloji sınavına hazırlanırken sana yardımcı olur! Başarılar!
