🧬 Kan Grupları ve Kalıtım: Fenotip ve Genotip Nedir?
Kan grupları, hepimizin bildiği gibi, sadece bir etiket değil; genetik mirasımızın önemli bir parçası. 2026 TYT Kimya sınavında da karşımıza çıkabilecek bu konuyu, fenotip ve genotip kavramlarıyla birlikte inceleyelim.
🩸 Kan Grupları: A, B, 0 ve AB
Kan gruplarımız, alyuvarlarımızın (kırmızı kan hücreleri) yüzeyinde bulunan antijen adı verilen özel moleküller sayesinde belirlenir. Temelde dört ana kan grubu vardır: A, B, 0 ve AB.
- 🅰️ A Kan Grubu: A antijenini taşır.
- 🅱️ B Kan Grubu: B antijenini taşır.
- 🅾️ 0 Kan Grubu: A veya B antijenini taşımaz.
- 🆎 AB Kan Grubu: Hem A hem de B antijenlerini taşır.
🧬 Genotip: Genetik Şifremiz
Genotip, bir bireyin belirli bir özellik için sahip olduğu genetik yapıdır. Kan grupları söz konusu olduğunda, genotipimiz hangi antijenleri üretebileceğimizi belirleyen genlerin kombinasyonudur. A, B ve 0 kan grupları için üç farklı alel (gen varyasyonu) bulunur: $I^A$, $I^B$ ve $i$.
- 🧬 $I^A$ aleli: A antijeninin üretilmesini sağlar.
- 🧬 $I^B$ aleli: B antijeninin üretilmesini sağlar.
- 🧬 $i$ aleli: Antijen üretilmesini sağlamaz (0 kan grubu).
Her birey, her bir gen için iki alel taşır. Bu nedenle, kan grupları için olası genotipler şunlardır:
- 🧬 AA veya A0: A kan grubu
- 🧬 BB veya B0: B kan grubu
- 🧬 00: 0 kan grubu
- 🧬 AB: AB kan grubu
👁️🗨️ Fenotip: Gözlemlenebilir Özellik
Fenotip, bir bireyin gözlemlenebilir özellikleridir. Kan grupları örneğinde, fenotipimiz kan grubumuzun kendisidir: A, B, 0 veya AB. Fenotip, genotipin ifadesidir; yani genotipimiz, hangi kan grubuna sahip olduğumuzu belirler.
Örneğin:
- 👁️🗨️ Genotip AA veya A0 ise: Fenotip A kan grubudur.
- 👁️🗨️ Genotip BB veya B0 ise: Fenotip B kan grubudur.
- 👁️🗨️ Genotip 00 ise: Fenotip 0 kan grubudur.
- 👁️🗨️ Genotip AB ise: Fenotip AB kan grubudur.
👪 Kan Gruplarının Kalıtımı
Kan grupları, ebeveynlerden çocuklara genetik olarak aktarılır. Her ebeveyn, çocuğuna bir alel verir. Örneğin, bir ebeveynin genotipi A0 ve diğerinin genotipi B0 ise, çocuklarının olası genotipleri A0, B0, AB veya 00 olabilir. Bu da çocuklarının A, B, AB veya 0 kan gruplarından birine sahip olabileceği anlamına gelir.
🤔 Örnek Soru ve Çözümü
Soru: Annesi A kan grubuna (genotipi A0) ve babası B kan grubuna (genotipi B0) sahip olan bir çocuğun 0 kan grubuna sahip olma olasılığı nedir?
Çözüm:
Ebeveynlerin genotipleri A0 ve B0 olduğundan, çocuklarına verebilecekleri aleller A, 0, B ve 0'dır. Çocuğun 0 kan grubuna sahip olması için her iki ebeveynden de 0 alelini alması gerekir. Bu olasılık, her ebeveyn için $\frac{1}{2}$'dir. Dolayısıyla, çocuğun 0 kan grubuna sahip olma olasılığı $\frac{1}{2} \times \frac{1}{2} = \frac{1}{4}$ veya %25'tir.
