🧬 2026 TYT Biyoloji: Mendel Genetiği ve Grafik Yorumlama
Mendel genetiği, kalıtımın temel prensiplerini anlamamızı sağlayan önemli bir konudur. Bu prensipler, genlerin nasıl aktarıldığını ve özelliklerin nasıl ortaya çıktığını açıklar. TYT sınavında bu konudan sorular genellikle grafik yorumlama becerisini de içerir.
🌱 Temel Kavramlar
- 🧬 Gen: Bir karakteri belirleyen DNA parçasıdır. Her bireyde genler çiftler halinde bulunur.
- 🧬 Alel: Bir genin farklı varyasyonlarıdır. Örneğin, bir bitkide çiçek rengini belirleyen genin mor veya beyaz alelleri olabilir.
- 🧬 Genotip: Bir bireyin genetik yapısıdır. Örneğin, bir bitkinin çiçek rengi için genotipi MM, Mm veya mm olabilir.
- 🧬 Fenotip: Bir bireyin gözlemlenebilir özellikleridir. Örneğin, bir bitkinin mor çiçekli olması fenotipidir.
- 🧬 Homozigot: Bir karakter için aynı alellere sahip olma durumudur (Örn: AA veya aa).
- 🧬 Heterozigot: Bir karakter için farklı alellere sahip olma durumudur (Örn: Aa).
- 🧬 Baskın (Dominant) Alel: Heterozigot durumda fenotipte etkisini gösteren aleldir.
- 🧬 Çekinik (Resesif) Alel: Fenotipte etkisini gösterebilmesi için homozigot durumda bulunması gereken aleldir.
📊 Mendel'in İlkeleri
- 🌱 Ayrılma İlkesi: Her birey, her karakter için iki alel taşır ve üreme hücreleri (gametler) oluşurken bu aleller birbirinden ayrılır.
- 🌱 Bağımsız Dağılım İlkesi: Farklı karakterlere ait genler, gametlere bağımsız olarak dağılır. Bu ilke, genler farklı kromozomlar üzerinde bulunduğunda veya aynı kromozom üzerinde çok uzak mesafede bulunduğunda geçerlidir.
➕ Punnett Karesi ile Çaprazlama
Punnett karesi, olası genotip ve fenotip oranlarını belirlemek için kullanılan bir araçtır.
- ➕ Monohibrit Çaprazlama: Tek bir karakterin kalıtımını incelemek için yapılan çaprazlamadır. Örneğin, Aa x Aa çaprazlaması yapıldığında oluşacak genotip oranları 1:2:1 (AA:Aa:aa) ve fenotip oranları 3:1 (baskın:çekinik) olur.
- ➕ Dihibrit Çaprazlama: İki farklı karakterin aynı anda kalıtımını incelemek için yapılan çaprazlamadır. Örneğin, AaBb x AaBb çaprazlaması yapıldığında oluşacak fenotip oranları 9:3:3:1 olur.
📈 Grafik Yorumlama
TYT sınavında Mendel genetiği soruları genellikle grafiklerle desteklenir. Bu grafikler, çaprazlamalar sonucunda elde edilen genotip veya fenotip oranlarını gösterebilir.
- 📊 Olasılık Hesaplamaları: Grafikte verilen oranları kullanarak belirli bir genotip veya fenotipin ortaya çıkma olasılığını hesaplayabilirsiniz. Örneğin, bir grafikte çekinik fenotipin oranı %25 ise, bu fenotipin ortaya çıkma olasılığı $\frac{1}{4}$ 'tür.
- 📊 Soy Ağacı Analizi: Soy ağaçları, belirli bir özelliğin aile içinde nasıl aktarıldığını gösteren grafiklerdir. Soy ağacını inceleyerek, özelliğin baskın mı yoksa çekinik mi olduğunu ve bireylerin genotiplerini belirleyebilirsiniz.
📝 Örnek Soru ve Çözümü
Soru: Bezelyelerde sarı tohum rengi (Y) yeşil tohum rengine (y) baskındır. Heterozigot sarı tohumlu iki bezelye (Yy x Yy) çaprazlandığında, yeşil tohumlu bezelye elde etme olasılığı nedir?
Çözüm:
Yy x Yy çaprazlaması yapıldığında Punnett karesi aşağıdaki gibi olur:
Bu çaprazlama sonucunda YY, Yy ve yy genotipleri elde edilir. Yeşil tohumlu bezelye (yy) elde etme olasılığı $\frac{1}{4}$ veya %25'tir.
🎯 TYT İpuçları
- 🎯 Soruları dikkatlice okuyun ve verilen bilgileri doğru yorumlayın.
- 🎯 Punnett karesini kullanarak çaprazlamaları görselleştirin.
- 🎯 Grafiklerdeki oranları doğru hesaplayın ve olasılıkları belirleyin.
- 🎯 Soy ağacı analizinde sembollerin anlamlarını bilin ve özelliğin kalıtım şeklini belirleyin.
