🧬 2026 TYT Kimya: Hücre Bölünmesi Nasıl Gerçekleşir?
Hücre bölünmesi, canlıların büyümesi, gelişmesi ve üremesi için hayati öneme sahiptir. Temelde iki ana türü bulunur: mitoz ve mayoz.
🌱 Mitoz: Büyüme ve Onarımın Temeli
Mitoz, vücut hücrelerinde (somatik hücreler) gerçekleşen bir bölünme türüdür. Amacı, genetik olarak aynı iki yeni hücre oluşturmaktır.
- 🔬 Profaz: Kromatin iplikleri kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur. Çekirdek zarı erimeye başlar. İğ iplikleri oluşur.
- 🧪 Metafaz: Kromozomlar hücrenin ortasında (ekvator düzleminde) dizilir. İğ iplikleri kromozomların sentromerlerine bağlanır.
- 🧬 Anafaz: Kardeş kromatitler ayrılarak hücrenin zıt kutuplarına doğru hareket eder.
- 🧫 Telofaz: Kromozomlar tekrar kromatin ipliklerine dönüşür. Çekirdek zarı yeniden oluşur. İğ iplikleri kaybolur. Sitokinez başlar.
- 🔪 Sitokinez: Sitoplazma bölünmesiyle iki yeni hücre oluşur. Hayvan hücrelerinde boğumlanma, bitki hücrelerinde ara lamel oluşumu ile gerçekleşir.
🌸 Mayoz: Üreme Hücrelerinin Oluşumu
Mayoz, üreme hücrelerinde (gametler: sperm ve yumurta) gerçekleşen özel bir bölünme türüdür. Amacı, kromozom sayısını yarıya indirmek ve genetik çeşitliliği sağlamaktır. Mayoz, mayoz I ve mayoz II olmak üzere iki aşamadan oluşur.
🌺 Mayoz I
- 🔄 Profaz I: Kromozomlar belirginleşir. Homolog kromozomlar yan yana gelerek tetratları oluşturur. Crossing over (parça değişimi) gerçekleşebilir. Çekirdek zarı erir.
- 📍 Metafaz I: Homolog kromozom çiftleri hücrenin ortasında dizilir.
- ✂️ Anafaz I: Homolog kromozomlar birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilir. Kardeş kromatitler ayrılmaz.
- 📦 Telofaz I: Kromozomlar kutuplara ulaşır. Çekirdek zarı oluşur. Sitokinez ile iki hücre oluşur.
🌼 Mayoz II
Mayoz II, mitoza benzer şekilde gerçekleşir.
- 🌱 Profaz II: Kromozomlar belirginleşir. Çekirdek zarı erir.
- 📍 Metafaz II: Kromozomlar hücrenin ortasında dizilir.
- ✂️ Anafaz II: Kardeş kromatitler ayrılarak zıt kutuplara çekilir.
- 📦 Telofaz II: Kromatitler (artık kromozom olarak adlandırılır) kutuplara ulaşır. Çekirdek zarı oluşur. Sitokinez ile dört hücre oluşur.
❓ Sıkça Sorulan Sorular
*
Mitoz ve mayoz arasındaki farklar nelerdir?
Mitozda kromozom sayısı değişmezken, mayozda yarıya iner. Mitozda genetik çeşitlilik olmazken, mayozda crossing over ve homolog kromozomların rastgele ayrılmasıyla genetik çeşitlilik sağlanır. Mitozda iki hücre oluşurken, mayozda dört hücre oluşur.
*
Crossing over nedir ve önemi nedir?
Crossing over, homolog kromozomlar arasındaki parça değişimidir. Genetik çeşitliliği artırır ve farklı gen kombinasyonlarının oluşmasını sağlar.
*
Neden mayoz sonucu oluşan hücrelerin kromozom sayısı yarıya iner?
Döllenme sırasında sperm ve yumurta birleşerek zigotu oluşturur. Eğer üreme hücrelerinin kromozom sayısı yarıya inmeseydi, her döllenmede kromozom sayısı iki katına çıkardı. Kromozom sayısının sabit kalması için mayoz önemlidir.
