Kalıtım, canlıların özelliklerinin (saç rengi, göz rengi, boy uzunluğu gibi) nesilden nesile aktarılmasıdır. Bu aktarım, genler aracılığıyla gerçekleşir.
Genler, DNA üzerinde bulunan ve belirli bir özelliği kontrol eden kalıtım birimleridir. DNA ise hücrenin çekirdeğinde bulunan ve genetik bilgiyi taşıyan moleküldür.
Kromozomlar, DNA'nın proteinlerle birleşerek oluşturduğu yapılardır. İnsanlarda normalde 46 kromozom bulunur. Bu kromozomların yarısı anneden, yarısı babadan gelir.
Bir genin farklı versiyonlarına alel denir. Örneğin, saç rengi geni için kahverengi saç aleli ve sarı saç aleli bulunabilir.
Genotip, bir bireyin genetik yapısıdır. Örneğin, bir bireyin saç rengi geni için "AA" (iki kahverengi saç aleli) veya "Aa" (bir kahverengi, bir sarı saç aleli) genotipi olabilir.
Fenotip ise bir bireyin dış görünüşüdür. Genotipin etkisiyle ortaya çıkar. Örneğin, "AA" veya "Aa" genotipine sahip bir bireyin fenotipi kahverengi saçlı olabilir (eğer kahverengi saç aleli, sarı saç aleline baskınsa).
Bir alel, diğer bir alelin etkisini maskeleyebiliyorsa, bu alele baskın alel denir. Maskelenen alele ise çekinik alel denir.
Örneğin, kahverengi saç aleli (A), sarı saç aleline (a) baskınsa, "AA" ve "Aa" genotiplerine sahip bireyler kahverengi saçlı olurken, sadece "aa" genotipine sahip bireyler sarı saçlı olur.
Kalıtım, farklı şekillerde gerçekleşebilir. En temel kalıtım şekilleri şunlardır:
Kahverengi göz rengi (K), mavi göz rengine (k) baskındır. Heterozigot (Kk) bir anne ve mavi gözlü (kk) bir babanın çocuklarının göz rengi genotipleri ve fenotipleri neler olabilir?
Çözüm:
Annenin genotipi: Kk
Babanın genotipi: kk
Olası genotipler:
Olası fenotipler:
