Canlılar dünyasında bitkiler ve hayvanlar, nesillerini devam ettirmek için ürer, büyür ve gelişirler. Bu süreçler her grup için farklı şekillerde gerçekleşir.
Bitkilerin çoğu tohum ile çoğalır. Bu üreme şekline eşeyli üreme denir.
Bazı bitkiler ise eşeysiz üreme ile çoğalır. Soğan, patates, çilek gibi bitkiler yumru, sürünücü gövde veya rizomlarla yeni bireyler oluşturabilir.
Bitki, çimlendikten sonra fotosentez yaparak kendi besinini üretir ve kök, gövde, yaprak gibi kısımları gelişerek büyür.
Hayvanlarda üreme, yumurta veya doğum ile olur.
Doğan veya yumurtadan çıkan yavru, anne sütüyle veya kendi başına beslenerek büyür. Büyüme, hücre sayısının ve boyutlarının artmasıdır. Gelişme ise vücudun şekillenmesi ve organların olgunlaşmasıdır. Örneğin, bir tırtılın başkalaşım geçirerek kelebeğe dönüşmesi bir gelişme sürecidir.
Sonuç olarak, hem bitkiler hem de hayvanlar kendilerine özgü yollarla ürer, uygun koşullarda büyür ve zamanla gelişerek yetişkin bir birey haline gelirler.
Soru 1: Bir öğrenci, fasulye tohumlarını nemli pamuğun arasına koyarak çimlenme gözlemi yapıyor. Bir süre sonra tohumların kabuğunun çatladığını ve içinden genç bir bitkinin çıktığını görüyor. Bu genç bitki büyüyerek yapraklanıyor. Bu süreçle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
a) Tohumun çimlenmesi için sadece su yeterlidir.
b) Gözlemlenen süreç, bitkilerdeki eşeysiz üremeye bir örnektir.
c) Tohumdan çıkan genç bitki, fotosentez yapana kadar besin ihtiyacını çeneklerinden karşılar.
d) Bitkinin yapraklarının oluşması, üreme evresinin bir parçasıdır.
Cevap: c) Tohumdan çıkan genç bitki, fotosentez yapana kadar besin ihtiyacını çeneklerinden karşılar.
Çözüm: Çimlenen tohumdaki bitki, kendi besinini üretemediği ilk evrelerde embriyonik yapı olan çeneklerde depolanan besinlerle büyümesini sürdürür.
Soru 2: Aşağıdaki canlılardan hangisinin yaşam döngüsü "yumurta → larva → pupa → ergin" şeklinde başkalaşım (metamorfoz) geçirerek tamamlanır?
a) Tavuk
b) Kelebek
c) Kedi
d) Kurbağa
Cevap: b) Kelebek
Çözüm: Kelebekler, yumurtadan çıktıktan sonra tırtıl (larva) evresine, daha sonra koza (pupa) evresine girer ve en sonunda ergin kelebek olurlar. Bu sürece tam başkalaşım denir. Kurbağalar da başkalaşım geçirir ancak onların döngüsü "yumurta → iribaş → ergin" şeklindedir.
Soru 3: Bir grup öğrenci, iki farklı bitki üzerinde deney yapıyor. İlk bitkinin dalını kesip toprağa dikerek yeni bir bitki elde ediyor. İkinci bitkide ise çiçeklerin tozlaşma sonucu meyve ve tohum oluşturduğunu gözlemliyor. Bu iki üreme şekli için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
a) Her iki yöntem de eşeyli üremedir ve genetik çeşitlilik sağlar.
b) Her iki yöntem de eşeysiz üremedir ve aynı genetik yapıda bireyler oluşur.
c) İlk yöntem eşeysiz, ikinci yöntem eşeyli üremedir.
d) İlk yöntem eşeyli, ikinci yöntem eşeysiz üremedir.
Cevap: c) İlk yöntem eşeysiz, ikinci yöntem eşeyli üremedir.
Çözüm: Bir dalın dikilerek yeni bitki oluşturulması (çelikle üreme) eşeysiz üremedir; ana bitkiyle aynı genetik yapıya sahip yavrular oluşur. Tohumla üreme ise erkek ve dişi üreme hücrelerinin birleşmesiyle (döllenme) gerçekleşen eşeyli üremedir.
Soru 4: Memeli bir hayvan olan insanda, embriyonun anne karnında sağlıklı bir şekilde büyüyüp gelişebilmesi için aşağıdaki yapılardan hangisi besin ve oksijen alışverişini sağlar?
a) Yumurta
b) Göbek Bağı
c) Çenek
d) Plasenta
Cevap: d) Plasenta
Çözüm:
