Eğitim ve psikolojik testlerde kullanılan değerlendirme yöntemlerinden biri olan bağıl ölçüt (norm-referanslı değerlendirme), bireyin performansını diğer bireylerin performansıyla karşılaştırarak yorumlamaya dayanır. Bu yöntemde, bir kişinin aldığı puan veya gösterdiği başarı, bir referans grubunun (norm grubu) performansına göre anlam kazanır.
Bu yaklaşımda temel soru şudur: "Bu kişi, diğerlerine kıyasla ne kadar iyi?" Örneğin, bir öğrencinin matematik testinden 75 puan alması, başlı başına bir anlam ifade etmez. Ancak bu puan, sınıf ortalaması 60 ise "iyi", ortalama 85 ise "düşük" olarak değerlendirilir. Yani performans, görecelidir.
Norm referanslı testlerde, testi önceden almış büyük ve temsili bir örneklem grubunun (norm grubu) puan dağılımı referans alınır. Bireyin puanı, bu dağılım içindeki konumuna göre (örn. yüzdelik dilim, standart puan) yorumlanır.
Norm grubunun puanlarının normal dağıldığını varsayalım. Bir bireyin ham puanı \( X \) olsun. Bu puan, norm grubunun ortalaması \( \mu \) ve standart sapması \( \sigma \) kullanılarak standart puana (z-puanı) dönüştürülür:
\[ z = \frac{X - \mu}{\sigma} \]
Bu z-puanı, bireyin norm grubundaki kaç standart sapma uzaklıkta olduğunu gösterir ve performansın göreceli konumunu belirler.
Bu iki kavram sıklıkla karıştırılır. Temel farkı anlamak çok önemlidir:
| Karşılaştırma Ölçüsü | 🎯 Norm Referanslı (Bağıl Ölçüt) | ✅ Kriter Referanslı (Mutlak Ölçüt) |
|---|---|---|
| Temel Soru | "Diğerlerine kıyasla ne kadar iyi?" | "Belirlenen hedeflere/kriterlere ulaştı mı?" |
| Karşılaştırma Temeli | Diğer bireyler (grup) | Önceden belirlenmiş mutlak standartlar, kriterler |
| Çıktı | Sıralama, yüzdelik dilim, karşılaştırmalı performans | Geçti/Kaldı, Yeterli/Yetersiz, hedefe ulaşma düzeyi |
| Örnek | Öğrenci, sınıfta son 10 kişi içinde. (Diğerlerine göre durumu) | Öğrenci, 100 sorudan 70'ini doğru yaptı. (Baraj 60 ise geçti) |
Norm referanslı (bağıl ölçüt) değerlendirme, özellikle sıralama ve seçme amacı güden testlerde vazgeçilmez bir araçtır. Ancak, eğitimin asıl amacının öğrenmeyi ölçmek olduğu durumlarda, kriter referanslı (mutlak ölçüt) değerlendirme ile dengeli bir şekilde kullanılması daha sağlıklı ve adil bir değerlendirme sistemi oluşturur. Doğru değerlendirme yöntemi, değerlendirmenin amacına bağlıdır.
