Bir cismin, sabit kabul ettiğimiz bir noktaya göre konumunun zamanla değişmesine hareket denir. Örneğin, sınıfta yürüyen bir öğrenci, yolda ilerleyen bir araba veya düşen bir elma hareket halindedir. Hareketi tanımlayabilmek için bazı temel kavramları bilmemiz gerekir.
Bir cismin, seçilen başlangıç noktasına (referans noktası) olan yönlü uzaklığıdır. Vektörel bir büyüklüktür. Genellikle x sembolü ile gösterilir. Birimi metredir (m).
Cismin son konumu ile ilk konumu arasındaki vektörel farka yer değiştirme denir. Δx sembolü ile gösterilir. Formülü:
\( \Delta x = x_{son} - x_{ilk} \)
Cismin hareketi sırasında izlediği yörüngenin toplam uzunluğudur. Skaler (yönsüz) bir büyüklüktür. Her zaman pozitif değer alır veya sıfır olur.
Zaman (t): Hareketin başlangıcından itibaren geçen süredir.
Zaman Aralığı (Δt): İki an arasındaki farktır. \( \Delta t = t_{son} - t_{ilk} \)
Bu iki kavram günlük hayatta karıştırılır, ancak fizikte çok farklıdır:
Bir cismin hızının birim zamandaki değişimine ivme denir. Hızdaki değişim hem büyüklük (sürat) hem de yön değişikliğinden kaynaklanabilir. Vektörel bir büyüklüktür. a sembolü ile gösterilir.
\( \vec{a} = \frac{\Delta \vec{v}}{\Delta t} \)
| Kavram | Sembol | Birim | Büyüklük Türü | Tanım |
|---|---|---|---|---|
| Konum | x | metre (m) | Vektörel | Başlangıca olan yönlü uzaklık |
| Yer Değiştirme | Δx | metre (m) | Vektörel | Son konum - İlk konum |
| Alınan Yol | - | metre (m) | Skaler | İzlenen yörüngenin toplam uzunluğu |
| Hız | v | m/s | Vektörel | Birim zamandaki yer değiştirme |
| Sürat | - | m/s | Skaler | Birim zamanda alınan yol |
| İvme | a | m/s² | Vektörel | Birim zamandaki hız değişimi |
✅ Sonuç: Hareketi doğru analiz edebilmek için bu temel kavramları ve aralarındaki farkları (özellikle skaler-vektörel ayrımı ile yer değiştirme-alınan yol ve hız-sürat farkını) iyi anlamak çok önemlidir. Bir sonraki konu olan "Bir Boyutta Sabit İvmeli Hareket" bu kavramlar üzerine inşa edilecektir.
