Homeros'un İlyada destanından sonra Antik Yunan edebiyatının en önemli eseri olan Odysseia, yaklaşık MÖ 8. yüzyılda yazıya geçirilmiş bir epik şiirdir. İlyada'nın aksine, bu destan savaşın kendisini değil, savaştan sonraki dönüş yolculuğunu ve ev özlemini merkezine alır. Kahraman Odysseus'un, Truva Savaşı'ndan sonra memleketi İthaka'ya dönmek için çıktığı macera dolu, on yıl süren yolculuğu anlatılır.
24 bölümden (rapsodi) oluşan Odysseia, "geriye dönüş" (nostos) teması etrafında şekillenir. İlginç olan, destanın orta yerinden başlamasıdır (in medias res). Hikâye, Odysseus'un yolculuğunun son aşamasında, tanrıça Kalypso'nun adasında tutsakken başlar. Geçmişte yaşadığı maceralar, kendisi tarafından geriye dönüşlerle (flashback) anlatılır.
Truva'dan ayrıldıktan sonra ilk talihsizlik yaşanır. Ardından, Lotus Yiyenler ile karşılaşırlar. Bu bitkiyi yiyenler memleketlerini unutur, Odysseus mürettebatını zorla gemilere bindirir.
Odysseus'un merakı yüzünden, dev Polyphemos'un mağarasına girerler. Dev, adamlarını yemeye başlar. Odysseus, devi şarapla sarhoş edip "Hiçkimse" (Outis) adını kullanarak tek gözünü kör eder ve koyunların altına saklanarak kaçar. Ancak burada Polyphemos'un babası deniz tanrısı Poseidon'u lanetler, bu da Odysseus'un yolculuğunu uzatan ana nedendir.
Rüzgarların efendisi Aiolos, tüm rüzgarları bir torbaya koyup sadece ılık batı rüzgarını bırakarak onlara yardım eder. İthaka görünürken, mürettebatın torbanın içinde altın olduğunu sanıp açmasıyla fırtına çıkar ve sürüklenirler. Dev yamyam Laistrygonlar tarafından saldırıya uğrarlar, sadece Odysseus'un gemisi kurtulur.
Büyücü Kirke, adamlarını domuza çevirir. Tanrı Hermes'in verdiği ot sayesinde Odysseus büyüden etkilenmez. Kirke'yi alt eder, adamlarını eski hallerine döndürür ve bir yıl yanında kalır. Kirke, Yeraltı Dünyası'na (Hades) inip bilge kahin Tiresias'tan yol tarifi almasını söyler. Hades'te annesi ve Truva'dan arkadaşlarıyla konuşur.
Ölümcül şarkılarıyla denizcileri kayalıklara çeken Sirenler'den, adamlarının kulaklarını balmumuyla tıkayıp kendisini direğe bağlatarak kurtulur. Sonra, bir yanda altı başlı canavar Skylla, diğer yanda dev girdap Kharybdis arasındaki geçitten geçmek zorunda kalır. Skylla, altı adamını kapar.
Tiresias'ın uyarısına rağmen, açlıktan ölmek üzere olan mürettebat, Helios'un kutsal sığırlarını yer. Bunun cezası olarak Zeus, gemiyi bir yıldırımla batırır. Sadece Odysseus kurtulur.
Denizde sürüklenen Odysseus, nimfa Kalypso tarafından kurtarılır. Kalypso ona aşık olur ve yedi yıl boyunca adasında tutar, ölümsüzlük teklif eder. Ancak Odysseus evini özler. Tanrıların müdahalesiyle serbest kalır ve bir sal yapıp yola çıkar.
Fırtınada kaz geçirdikten sonra, Kral Alkinoos'un ülkesine varır. Kralın kızı Nausikaa ona yardım eder. Sarayda, kendisini tanıtmadan önce, başından geçen tüm maceraları anlatır. Phaiak'lar onu İthaka'ya götürmeyi kabul eder.
Phaiak'lar onu uyurken İthaka sahiline bırakır. Odysseus, Athena'nın rehberliğinde bir dilenci kılığına girerek saraya ulaşır. Oğlu Telemakhos ile buluşup plan yapar. Penelope, taliplere kim kocasının devasa yayını germeyi ve ok atmayı başarırsa onunla evleneceğini söyler. Hiçbiri başaramaz. Dilenci kılığındaki Odysseus yayı gerip oku atar, ardından oğlu ve sadık hizmetkarlarıyla birlikte tüm talipleri öldürür. Karısı Penelope'yi sınadıktan sonra (yatak sırrıyla) ona kendisini tanıtır ve tahtına yeniden kavuşur.
Odysseia, sadece bir macera hikayesi değil, aynı zamanda insanın içsel yolculuğunun, sabrın, sadakatin ve nihai zaferin evrensel bir anlatısıdır. Batı edebiyatının ve düşünce dünyasının şekillenmesinde İlyada ile birlikte temel taşlardan biri olmuştur.
