# 📚 SES BİLGİSİ - KPSS TÜRKÇE DERS NOTU
🔊 Ses Bilgisi Nedir? Neden Önemli?
KPSS Türkçe testinin en önemli konularından biri olan Ses Bilgisi, dilimizdeki seslerin özelliklerini, ses olaylarını ve bu olayların yazıya nasıl yansıtıldığını inceleyen bir konudur. Bu konu, hem yazım kuralları hem de ses olayları sorularında karşımıza çıkar ve ortalama 3-5 soru ile sınavda önemli bir yer tutar.
🎯 Türkçedeki Temel Ses Özellikleri
Türkçe, ses uyumları bakımından zengin ve düzenli bir dildir. Bu uyumlar kelimelerin yapısını belirler:
📊 1. BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU (Kalınlık-İncelik Uyumu)
- 🔸 Bir kelimedeki tüm ünlüler ya kalın ya da ince olmalıdır.
- 🔸 Kalın ünlüler: a, ı, o, u
- 🔸 İnce ünlüler: e, i, ö, ü
- 🔸 Örnek: "kalem" (tümü ince) ✅ | "kitap" (i-ince, a-kalın) ❌
- 🔸 İstisnalar:
- ➡️ Tek heceli kelimeler (at, gel, bak)
- ➡️ Birleşik kelimeler (kahverengi)
- ➡️ Yabancı kökenli kelimeler (televizyon, insan)
- ➡️ Bazı ekler (-ki, -ken, -leyin, -yor, -gil, -daş)
📈 2. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU (Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu)
- 🔹 Düz ünlüden sonra düz ünlü gelir: a, ı, e, i → a, ı, e, i
- 🔹 Yuvarlak ünlüden sonra ya dar-yuvarlak ya da düz-geniş gelir: o, u → u, ü / a, e
- 🔹 Formülle:
- a → a, ı
- e → e, i
- ı → a, ı
- i → e, i
- o → a, u (u'ya dönüşür: o-u)
- ö → e, ü (ü'ye dönüşür: ö-ü)
- u → a, u
- ü → e, ü
- 🔹 Örnek: "uyku" (u-a uyumsuz) ❌ | "odun" (o-u) ✅
⚠️ BAŞLICA SES OLAYLARI
🔁 1. ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (Sertleşme)
f, s, t, k, ç, ş, h, p sert ünsüzlerinden biriyle biten bir kelimeye c, d, g yumuşak ünsüzleriyle başlayan bir ek gelirse, bu ekler ç, t, k'ye dönüşür.
- 🔸 kitap + cı → kitapçı (p sert, c→ç)
- 🔸 1923 + de → 1923'te (3 sert sayılır, d→t)
- 🔸 iş + ci → işçi (ş sert, c→ç)
🔄 2. ÜNSÜZ YUMUŞAMASI
p, ç, t, k sert ünsüzleriyle biten kelimelere ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde, bu sert ünsüzler yumuşayarak b, c, d, g/ğ'ye dönüşür.
- 🔹 kitap + ı → kitabı (p→b)
- 🔹 ağaç + ı → ağacı (ç→c)
- 🔹 renk + i → rengi (k→g)
- 🔹 İstisnalar: Tek heceli bazı kelimeler (at→atı, süt→sütü), yabancı kökenli kelimeler (hukuk→hukuku), özel isimler (Zonguldak→Zonguldak'a)
🎭 3. ÜNLÜ DARALMASI
a, e geniş ünlüleriyle biten fiillere -yor eki geldiğinde, bu geniş ünlüler daralarak ı, i, u, ü'ye dönüşür.
- 🔸 anla + yor → anlıyor (a→ı)
- 🔸 bekle + yor → bekliyor (e→i)
- 🔸 Uyarı: "de-, ye-" fiillerinde hem daralma hem de "y" kaynaştırma harfi gelir: de + y + ecek → diyecek
➕ 4. KAYNAŞTIRMA HARFLERİ (Koruyucu Ünsüzler)
İki ünlü yan yana gelmemesi için araya giren y, ş, s, n harfleridir.
- 🔹 2. tekil iyelik eki (-in) + hal eki: araba + n + ın → arabanın (n kaynaştırma)
- 🔹 İlgi eki (-ın) + hal eki: ev + i + n + i → evini (n kaynaştırma)
- 🔹 Üleştirme sayıları: iki + ş + er → ikişer (ş kaynaştırma)
📝 KPSS'DE ÇIKAN ÖNEMLİ NOTLAR
✅ DOĞRU-YANLIŞ AYRIMI
- ✔️ Her → Ayrı yazılır (her biri, her zaman)
- ✔️ Şey → Ayrı yazılır (bir şey, her şey)
- ✔️ Biraz → Birleşik yazılır
- ✔️ Birçok, birkaç → Birleşik yazılır
- ✔️ Hiçbir → Birleşik yazılır
- ✔️ Sayılara gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır: 1985'te, 6'şar
🚫 SIK YAPILAN HATALAR
- ❌ "Yanlız" değil, yalnız
- ❌ "Herkez" değil, herkes
- ❌ "Yalnış" değil, yanlış
- ❌ "Meyva" değil, meyve
- ❌ "Şöför" değil, şoför
🎖️ PRATİK ÇÖZÜM TEKNİKLERİ
- 🔍 Ses olayı sorularında kelimeyi kök + ek şeklinde ayır
- 📚 Yazım yanlışı sorularında kesin bildiklerinden emin olmadığın kelimeleri ele
- 🎯 Ünlü uyumu sorularında önce büyük ünlü uyumuna, sonra küçük ünlü uyumuna bak
- 💡 En çok sorulan istisnaları ezberle (yalnız, herkes, şoför, meyve vb.)
📌 Son Tavsiye: Ses bilgisi konusunda bol bol test çözerek kelimelerin doğru yazılışlarını ve ses olaylarını içselleştirmelisin. Unutma, bu konu pratik yaparak öğrenilir!
