📏 Temel ve Türetilmiş Nicelikler
Fizikte, fiziksel nicelikleri tanımlamak ve ölçmek için iki ana kategori kullanırız: Temel Nicelikler ve Türetilmiş Nicelikler. Bu ayrım, ölçüm birimlerini sistematik bir şekilde oluşturmamızı sağlar.
⚖️ Temel Nicelikler
Temel nicelikler, başka fiziksel niceliklere ihtiyaç duyulmadan tanımlanabilen, diğer tüm niceliklerin inşa edildiği temel yapı taşlarıdır.
Özellikleri:
- ✅ Kendi başlarına tanımlanırlar.
- ✅ Başka nicelikler cinsinden ifade edilemezler.
- ✅ Kendi bağımsız birimleri vardır.
Uluslararası Birim Sisteminde (SI) kabul edilen 7 temel nicelik:
- 📏 Uzunluk (Birim: metre - m)
- ⚖️ Kütle (Birim: kilogram - kg)
- ⏱️ Zaman (Birim: saniye - s)
- 🌡️ Sıcaklık (Birim: kelvin - K)
- 💡 Elektrik Akımı (Birim: amper - A)
- ✨ Işık Şiddeti (Birim: candela - cd)
- 🧪 Madde Miktarı (Birim: mol - mol)
➗ Türetilmiş Nicelikler
Türetilmiş nicelikler, temel nicelikler kullanılarak tanımlanan ve türetilen niceliklerdir.
Özellikleri:
- ✅ Temel niceliklerin matematiksel kombinasyonlarıyla (çarpma, bölme vb.) elde edilirler.
- ✅ Birimleri, temel birimlerin kombinasyonundan oluşur.
Yaygın Türetilmiş Nicelik Örnekleri:
- 📐 Alan: Uzunluğun karesidir. \( A = l^2 \) (Birim: m²)
- 🧊 Hacim: Uzunluğun küpüdür. \( V = l^3 \) (Birim: m³)
- 🚀 Hız: Birim zamanda alınan yoldur. \( v = \frac{l}{t} \) (Birim: m/s)
- 📈 İvme: Hızın zamana göre değişimidir. \( a = \frac{v}{t} \) (Birim: m/s²)
- 💪 Kuvvet: Kütle ve ivmenin çarpımıdır (Newton'un 2. Yasası). \( F = m \cdot a \) (Birim: kg·m/s² veya Newton - N)
- ⚡ Enerji: Kuvvet x yol (İş). \( E = F \cdot l \) (Birim: kg·m²/s² veya Joule - J)
🎯 Özet ve Karşılaştırma
Temel Nicelikler: Diğer niceliklerden bağımsız, yapı taşıdırlar. Sayıları 7 tanedir.
Türetilmiş Nicelikler: Temel niceliklerden türetilirler. Sonsuz sayıda örnek verilebilir.
💡 Önemli İlişki: Fizikteki tüm denklemler ve kanunlar, temel ve türetilmiş nicelikler arasındaki bu ilişki üzerine kuruludur. Bir türetilmiş niceliğin birimini bulmak için, onu tanımlayan formüldeki temel birimleri birleştiririz.
