# Ünlü Daralması (-yor Eki) - Ders Notu
📚 Konu: Ünlü Daralması Nedir?
Türkçede, sonu geniş ünlülerle (a, e) biten fiil kök veya gövdelerine -yor eki getirildiğinde, bu geniş ünlülerin daralarak (ı, i, u, ü) dönüşmesine ünlü daralması denir. Bu ses olayı, Türkçenin ses uyumu kuralları ve telaffuz kolaylığı ile ilgili önemli bir kuraldır.
🎯 Ünlü Daralmasının Özellikleri
- 🔹 Sadece -yor eki için geçerlidir
- 🔹 Sadece a, e geniş ünlüleri daralır
- 🔹 Fiilin kökündeki veya gövdesindeki ünlü etkilenir
- 🔹 Yazıda gösterilmesi zorunludur (ses olayı yazıya yansır)
📝 Ünlü Daralması Örnekleri
✨ "a" → "ı, i, u, ü" Daralması
- başla + yor → başlıyor (a → ı)
- anla + yor → anlıyor (a → ı)
- oyna + yor → oynuyor (a → u)
- sakla + yor → saklıyor (a → ı)
✨ "e" → "i, ü" Daralması
- bekle + yor → bekliyor (e → i)
- gel + yor → geliyor (e → i)
- göster + yor → gösteriyor (e → i)
- de + yor → diyor (e → i)
⚠️ Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
❌ Ünlü Daralması Olmayan Durumlar
- 🔸 Sonu dar ünlüyle biten fiillerde daralma olmaz:
- yürü + yor → yürüyor (daralma yok)
- gör + yor → görüyor (daralma yok)
- 🔸 Sonu ünsüzle biten fiillerde daralma olmaz:
- sev + yor → seviyor (burada "e" → "i" daralması var, çünkü "sev-" fiili aslında "seve-" şeklinde düşünülür)
✅ İstisnalar ve Özel Durumlar
- 🔹 "de-" ve "ye-" fiillerinde daralma her zaman olur:
- de + yor → diyor
- ye + yor → yiyor
- 🔹 "a, e" ünlüleri bazen korunabilir (şive, lehçe farklılıkları):
- başlıyor (standart) / başlayor (bölgesel)
🧠 Pratik İpuçları
- 🎯 Fiilin kökünü bul: "başlıyor" → kök: "başla-"
- 🎯 "-yor" ekini kaldır: "bekliyor" → "bekle-"
- 🎯 "Ne yapıyor?" sorusuyla fiili bul: "O ne yapıyor? → Oynuyor" → kök: "oyna-"
📖 Özet Tablo
| Fiil Kökü |
-yor'lu Hali |
Daralan Ünlü |
Daralma Türü |
| başla- |
başlıyor |
a → ı |
a → ı/i/u/ü |
| bekle- |
bekliyor |
e → i |
e → i/ü |
| de- |
diyor |
e → i |
zorunlu daralma |
🔍 Alıştırma Örnekleri
Aşağıdaki fiillerin -yor ekini alarak nasıl değiştiğini inceleyin:
- söyle + yor = söylüyor (e → ü)
- kapa + yor = kapıyor (a → ı)
- izle + yor = izliyor (e → i)
- çalış + yor = çalışıyor (daralma yok, ünsüzle bitiyor)
💡 Unutmayın: Ünlü daralması Türkçenin doğal ses olaylarından biridir ve yazımda mutlaka dikkate alınmalıdır. Doğru yazım için fiilin kökünü doğru tespit etmek en önemli adımdır!
