🧪 2026 TYT Kimya: Çözünürlük ve Ortak İyon Etkisi Nedir?
Çözünürlük ve ortak iyon etkisi, kimyasal dengenin önemli bir parçasıdır. Özellikle TYT kimya sınavında karşına çıkabilecek bu konuyu, basit ve anlaşılır bir şekilde inceleyelim.
💧 Çözünürlük Nedir?
Çözünürlük, belirli bir sıcaklıkta belirli bir miktar çözücüde çözünebilen maksimum madde miktarıdır. Genellikle gram/litre (g/L) veya mol/litre (mol/L) cinsinden ifade edilir.
- 💧 Çözücü: Bir maddeyi içinde çözen sıvıdır (genellikle su).
- 🧪 Çözünen: Çözücü içinde çözünen maddedir (örneğin, tuz veya şeker).
- ✅ Doymuş Çözelti: Belirli bir sıcaklıkta çözebileceği maksimum maddeyi çözmüş çözeltidir.
➕ Ortak İyon Etkisi Nedir?
Ortak iyon etkisi, az çözünen bir tuzun çözeltisine, ortak bir iyon içeren çözünen bir tuz eklendiğinde, az çözünen tuzun çözünürlüğünün azalmasıdır. Yani, ortamda zaten var olan bir iyon, çözünürlüğü düşürür.
- 🧂 Örnek: Gümüş klorür ($AgCl$) az çözünen bir tuzdur. $AgCl$ çözeltisine sodyum klorür ($NaCl$) eklenirse, ortamdaki klorür iyonu ($Cl^−$) konsantrasyonu artar. Bu durum, $AgCl$'nin çözünürlüğünü azaltır.
- ⚖️ Le Chatelier Prensibi: Ortak iyon etkisi, Le Chatelier prensibi ile açıklanabilir. Denge halindeki bir sisteme dışarıdan bir etki yapıldığında, sistem bu etkiyi azaltacak yönde tepki verir. Ortak iyon eklenmesi, dengeyi az çözünen tuzun çökmesi yönüne kaydırır.
📝 Ortak İyon Etkisi ve Çözünürlük Hesaplamaları
Ortak iyon etkisini anlamak için çözünürlük çarpımı ($K_{çç}$) kavramını bilmek önemlidir.
- 🧮 Çözünürlük Çarpımı ($K_{çç}$): Doygun bir çözeltideki iyonların konsantrasyonlarının çarpımıdır. Örneğin, $AgCl$ için:
$AgCl(k) \rightleftharpoons Ag^+(aq) + Cl^-(aq)$
$K_{çç} = [Ag^+][Cl^-]$
- ➕ Ortak İyonlu Çözeltide Çözünürlük: Eğer çözeltide zaten $Cl^-$ iyonları varsa (örneğin $NaCl$ eklenmişse), $AgCl$'nin çözünürlüğü azalır. Bu durumda, çözünürlük çarpımı sabit kalır, ancak $Ag^+$ konsantrasyonu düşer.
❓ Örnek Soru ve Çözümü
Soru:
$25^\circ C$’de $AgCl$’nin çözünürlük çarpımı $K_{çç} = 1.6 \times 10^{-10}$’dur. 0.1 M $NaCl$ çözeltisindeki $AgCl$’nin çözünürlüğü kaç mol/L’dir?
Çözüm:
$AgCl(k) \rightleftharpoons Ag^+(aq) + Cl^-(aq)$
$NaCl$ çözeltisinde $Cl^-$ iyonları zaten bulunmaktadır. Bu nedenle, çözeltideki toplam klorür iyonu konsantrasyonu $0.1 + s$ olur (s, $AgCl$'nin çözünürlüğüdür). Ancak, $K_{çç}$ değeri çok küçük olduğundan, $s$ değeri $0.1$'in yanında ihmal edilebilir.
$K_{çç} = [Ag^+][Cl^-] = s \times (0.1 + s) \approx s \times 0.1 = 1.6 \times 10^{-10}$
$s = \frac{1.6 \times 10^{-10}}{0.1} = 1.6 \times 10^{-9} \text{ mol/L}$
Görüldüğü gibi, ortak iyon etkisi nedeniyle $AgCl$'nin çözünürlüğü oldukça azalmıştır.
🎯 TYT İçin İpuçları
* Konuyu temel kavramlarla öğren.
* Bol bol soru çözerek pratik yap.
* Çözünürlük çarpımı ($K_{çç}$) kavramını iyi anla.
* Ortak iyon etkisinin çözünürlüğü nasıl etkilediğini kavra.
Başarılar!
