🧬 2026 TYT Kimya: Genetik Hastalıklar ve Kalıtım - Çok Alellilik Nedir?
Çok alellilik, bir genin popülasyonda ikiden fazla alele sahip olması durumudur. Bu durum, her bireyin yalnızca iki alel taşıyabilmesine rağmen, popülasyonda birden fazla alel çeşidinin bulunmasına olanak tanır.
🩸 Kan Grupları: Çok Alelliliğin Klasik Örneği
Kan grupları, çok alelliliğin en bilinen örneklerinden biridir. İnsanlarda ABO kan grubu sistemi, tek bir gen tarafından kontrol edilir, ancak bu genin üç farklı aleli bulunur: $I^A$, $I^B$ ve $i$.
- 🩸 $I^A$ aleli, A antijeninin üretilmesini sağlar.
- 🩸 $I^B$ aleli, B antijeninin üretilmesini sağlar.
- 🩸 $i$ aleli ise herhangi bir antijenin üretilmesine neden olmaz.
Bu üç alel, altı farklı genotipin ( $I^AI^A$, $I^AI^i$, $I^BI^B$, $I^BI^i$, $I^AI^B$, $ii$ ) ve dört farklı fenotipin (A, B, AB, 0) ortaya çıkmasına yol açar.
🐇 Tavşanlarda Kürk Rengi: Bir Diğer Örnek
Tavşanlarda kürk rengi de çok alelliliğe bir örnektir. Tek bir gen, farklı kürk renklerini belirleyen birden fazla alele sahip olabilir. Örneğin, agouti (vahşi tip), chinchilla, Himalaya ve albino renkleri farklı aleller tarafından kontrol edilir.
- 🐇 Agouti (C): Vahşi tip kürk rengi.
- 🐇 Chinchilla ($c^{ch}$): Gri tonlarında kürk rengi.
- 🐇 Himalaya ($c^h$): Vücudun belirli bölgelerinde (burun, kulaklar, ayaklar) renklenme.
- 🐇 Albino (c): Renksizlik, beyaz kürk ve pembe gözler.
Bu aleller arasındaki baskınlık ilişkileri farklı fenotiplerin ortaya çıkmasına neden olur. Örneğin, agouti aleli diğer alellere baskınken, albino aleli tüm diğer alellere çekiniktir.
🧬 Çok Alelliliğin Önemi
Çok alellilik, popülasyonlardaki genetik çeşitliliği artırır. Bu çeşitlilik, popülasyonların değişen çevresel koşullara uyum sağlamasına yardımcı olur ve evrimsel süreçte önemli bir rol oynar. Ayrıca, genetik hastalıkların incelenmesinde ve genetik danışmanlıkta da önemli bir yere sahiptir.
- 🧬 Genetik çeşitliliği artırır.
- 🧬 Popülasyonların uyum yeteneğini geliştirir.
- 🧬 Genetik hastalıkların anlaşılmasına yardımcı olur.
