# Fiilde Çatı: LGS'de Çıkabilecek Tüm Ayrıntılar ve Örnekler
📚 Fiilde Çatı Nedir? LGS İçin Neden Önemli?
Fiilde çatı, Türkçe dersinin en önemli konularından biridir ve Liselere Geçiş Sınavı'nda (LGS) mutlaka soru gelen bir başlıktır. Fiilin özne ve nesne ile olan ilişkisini inceleyen bu konu, ilk bakışta karmaşık görünebilir. Ancak, mantığını kavradığınızda ve pratik yaptığınızda LGS'de net kazandıran bir konuya dönüşür. Bu yazıda, LGS'de karşılaşabileceğiniz tüm çatı özelliklerini, püf noktalarını ve çözüm stratejilerini bulacaksınız.
🎯 LGS'de Fiilde Çatı Sorularının Mantığı
LGS Türkçe soruları, yalnızca bilgiyi değil, yorumlama ve ilişki kurma becerisini de ölçer. Fiilde çatı soruları genellikle:
- 🎓 Verilen cümlelerin çatı özelliklerini buldurmak,
- 🔍 Çatı özellikleri aynı veya farklı olan cümleleri gruplandırmak,
- ✅ Bir cümlenin birden fazla çatı özelliğini belirlemek üzerine kuruludur.
Bu nedenle, konuyu ezberlemek yerine anlamak ve uygulamak çok önemlidir.
📖 Fiilde Çatı Konusunun 4 Temel Başlığı (LGS Formatında)
1. 🧍 Özne-Yüklem İlişkisine Göre Çatı
Fiilin öznesine göre aldığı şekildir. İkiye ayrılır:
🔹 Etken Çatı
- İşi yapan özne bellidir ve yüklem -l, -n gibi bir çatı eki almaz.
- LGS İpucu: Cümlede işi yapan biri varsa ve fiil ek almamışsa etkendir.
- Örnek: "Çocuklar bahçede top oynuyor." (İşi yapan 'çocuklar', fiil ek almamış.)
🔸 Edilgen Çatı
- Özne bellidir ama işi yapan değil, işten etkilenendir. Fiil -l, -n ekini alır.
- LGS İpucu: Cümlede "tarafından" sözü geçiyorsa veya işi yapan belli değilse edilgendir.
- Örnek: "Cam kırıldı." (Kim kırdı? Belli değil. Fiil '-l' eki almış.)
🔹 Dönüşlü Çatı
- İşi yapan özne, yaptığı işten kendisi etkilenir. Fiil -l, -n ekini alır.
- LGS İpucu: Etken mi, dönüşlü mü karıştırmamak için şu soruyu sor: "İşi yapan, işten etkileniyor mu?"
- Örnek: "Ayşe süslendi." (Süslenme işini Ayşe yaptı ve Ayşe etkilendi.)
🔸 İşteş Çatı
- Eylem, birden fazla özne tarafından birlikte veya karşılıklı yapılır. Fiil -ş ekini alır.
- LGS İpucu: "-ş" eki her zaman işteş yapmaz! "Görüşmek" (karşılıklı) işteşken, "bakışmak" (birlikte) işteştir. "Düşmek" ise işteş değildir. Anlama dikkat et.
- Örnek: "İki takım yarıştı." (Karşılıklı) / "Kuşlar uçuştu." (Birlikte)
2. 🎯 Nesne-Yüklem İlişkisine Göre Çatı
Fiilin nesne alıp almamasına göre belirlenir.
🔹 Geçişli Fiil
- Nesne alabilen fiildir. Soru: "Neyi, kimi" sorularına cevap verir.
- Örnek: "Mektubu yazdı." (Neyi yazdı? → Mektubu)
🔸 Geçişsiz Fiil
- Nesne alamayan fiildir. "Neyi, kimi" sorularına cevap vermez.
- Örnek: "Kuş uçtu." (Neyi uçtu? Kimi uçtu? → Cevap yok.)
🔹 Oldurgan Çatı
- Geçişsiz bir fiil, -r, -t, -dır eklerini alarak geçişli yapılırsa oldurgan olur.
- Örnek: "Uyudu" (geçişsiz) → "Uyuttu" (geçişli/oldurgan)
🔸 Ettirgen Çatı
- Geçişli bir fiil, -r, -t, -dır eklerini alarak geçişlilik derecesi artırılırsa ettirgen olur. (İşi başkasına yaptırma anlamı vardır.)
- Örnek: "İçti" (geçişli) → "İçirdi" (ettirgen)
🚀 LGS'de Fiilde Çatı Sorularını Çözme Taktikleri
- Sıralı İşlem Yap: Önce fiili bul. Sonra sırayla sor:
- Fiil çatı eki (-l, -n, -ş) almış mı? (Özne-yüklem ilişkisi için)
- Nesne alabiliyor mu? (Nesne-yüklem ilişkisi için)
- Edilgen-Dönüşlü Ayrımı: İkisi de "-l, -n" alır. Ayrım için: "İşi yapan belli mi ve kendisi etkileniyor mu?"
- İşteşlik Testi: "-ş" eki gördüğünde hemen işteş yazma! Eylemin birlikte/karşılıklı yapıldığından emin ol.
- Oldurgan/Ettirgen: Fiilin kökünün geçişli mi geçişsiz mi olduğuna bak. Bu, ek aldıktan sonraki halini belirler.
💎 Örnek LGS Tarzı Soru Çözümü
Soru: "Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, hem edilgen hem geçişsiz bir fiildir?"
Çözüm Adımları:
- Edilgen olması için: Fiil "-l, -n" almalı ve özne işi yapan değil, etkilenen olmalı.
- Geçişsiz olması için: Fiil nesne almamalı.
- Seçenekleri incele: "Kapı çalındı." Fiil: çal-ın-dı (edilgen). Nesne alır mı? "Neyi çalındı?" diye soramayız, nesnesi yok. Cevap bu.
✅ Son Kontrol Listesi
- ✓ Özne-yüklem ilişkisindeki 4 başlığı ve eklerini biliyorum.
- ✓ Nesne-yüklem ilişkisindeki 4 başlığı ve eklerini biliyorum.
- ✓ Edilgen ve dönüşlü ayrımını yapabiliyorum.
- ✓ İşteş fiillerde "-ş" ekini anlamına göre değerlendiriyorum.
- ✓ Oldurgan/ettirgen ayrımında fiilin kök haline bakıyorum.
Fiilde çatı, sistematik bir yaklaşım ve bol pratikle tamamen çözülebilecek bir konudur. LGS'de karşılaşacağınız soruları burada öğrendiğiniz mantıkla çözdüğünüzde, Türkçe netlerinizde gözle görülür bir artış olacaktır. Başarılar! 🎉
