# 🧬 Kalıtım Çaprazlama Soruları ve Çözümleri (LGS) - Ders Notu
📚 LGS Fen Bilimleri: Kalıtım Ünitesi Çaprazlama Soruları Nasıl Çözülür?
Sevgili öğrenciler, LGS Fen Bilimleri testinin önemli konularından biri olan Kalıtım ünitesinde, çaprazlama soruları sıklıkla karşınıza çıkar. Bu ders notunda, çaprazlama soru tiplerini adım adım çözmeyi öğreneceğiz.
🎯 Temel Kavramlar - Hatırlayalım!
- 🔹 Gen: Kalıtsal özellikleri taşıyan birim
- 🔹 Alel: Bir genin alternatif formları (Örn: S = saf sarı, s = yeşil)
- 🔹 Dominant (Baskın): Fenotipte her zaman kendini gösteren özellik (Büyük harfle gösterilir: A, S)
- 🔹 Resesif (Çekinik): Yalnızca homozigot durumda kendini gösteren özellik (Küçük harfle gösterilir: a, s)
- 🔹 Genotip: Bireyin gen yapısı (AA, Aa, aa)
- 🔹 Fenotip: Bireyin dış görünüşü (Sarı, yeşil, uzun, kısa)
🧩 Çaprazlama Soru Tipleri ve Çözüm Adımları
1️⃣ Tek Karakter (Monohibrit) Çaprazlama
Örnek Soru: Saf sarı tohumlu bezelye (SS) ile saf yeşil tohumlu bezelye (ss) çaprazlanıyor. F₁ dölünün genotip ve fenotip oranları nedir?
Çözüm Adımları:
- Ebeveyn genotiplerini belirle: SS × ss
- Gametleri yaz: SS → sadece S gameti, ss → sadece s gameti
- Punnett karesini oluştur:
- Üst kısma bir ebeveynin gametlerini yaz: S ve S
- Yan kısma diğer ebeveynin gametlerini yaz: s ve s
- Kesişimleri doldur: Tüm bireyler Ss olur
- Sonuç:
- Genotip oranı: %100 Ss (heterozigot)
- Fenotip oranı: %100 sarı (S baskın olduğu için)
2️⃣ İki Karakter (Dihibrit) Çaprazlama
Örnek Soru: Sarı ve düzgün tohumlu (SSDD) bezelye ile yeşil ve buruşuk tohumlu (ssdd) bezelye çaprazlanıyor. F₂ dölündeki fenotip çeşitleri ve oranları nedir?
Çözüm Adımları:
- F₁ dölünü bul: SSDD × ssdd → Tüm F₁ bireyleri SsDd (sarı ve düzgün)
- F₁'leri çaprazla: SsDd × SsDd
- Gametleri bul (FOIL yöntemi):
- İlk gen: S ve s
- İkinci gen: D ve d
- Kombinasyonlar: SD, Sd, sD, sd (her biri %25)
- 4×4 Punnett karesi oluştur: 16 kutu
- Fenotip oranları:
- 9/16 → Sarı ve düzgün
- 3/16 → Sarı ve buruşuk
- 3/16 → Yeşil ve düzgün
- 1/16 → Yeşil ve buruşuk
⚠️ LGS'de Sık Yapılan Hatalar
- ❌ Gamet sayısını yanlış hesaplamak: Heterozigot sayısı arttıkça gamet çeşidi artar: \(2^n\) formülünü unutma!
- ❌ Baskın/çekinik karıştırmak: Soruda hangi özelliğin baskın olduğuna dikkat et.
- ❌ Oran istenince yüzde yazmak: Oran 3:1 şeklinde, yüzde ise %75:%25 şeklinde yazılır.
- ❌ Fenotip ve genotipi karıştırmak: Fenotip dış görünüş, genotip gen yapısıdır.
💡 Pratik Çözüm İpuçları
- ✅ Her zaman Punnett karesi çiz! Görselleştirme hata yapma ihtimalini azaltır.
- ✅ Kontrol et: Tüm oranların toplamı 1 (veya %100) olmalı.
- ✅ Zaman kazan: Monohibrit çaprazlamada 3:1, dihibritte 9:3:3:1 oranlarını ezbere bil.
- ✅ Soruyu dikkatli oku: F₁ mi F₂ mi istiyor? Genotip oranı mı fenotip oranı mı?
📊 LGS Tarzı Örnek Soru Çözümü
Soru: İnsanlarda kahverengi göz rengi geni (B), mavi göz rengi genine (b) baskındır. Heterozigot kahverengi gözlü bir anne ile mavi gözlü bir babanın çocuklarının göz rengi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
Çözüm:
- Anne: Bb (heterozigot kahverengi)
- Baba: bb (mavi göz, çekinik homozigot)
- Gametler: Anne → B ve b; Baba → b ve b
- Punnett karesi:
- B × b = Bb (kahverengi)
- B × b = Bb (kahverengi)
- b × b = bb (mavi)
- b × b = bb (mavi)
- Sonuç: %50 kahverengi (Bb), %50 mavi (bb) gözlü çocuk ihtimali
🎖️ Özet Tablo: Mendel Kalıtım Oranları
- 🔸 Saf baskın × Saf çekinik: F₁ → %100 heterozigot baskın fenotip
- 🔸 Heterozigot × Heterozigot: F₂ → 3:1 fenotip, 1:2:1 genotip oranı
- 🔸 Heterozigot × Resesif: 1:1 fenotip ve genotip oranı (Test çaprazlaması)
- 🔸 İki karakter heterozigot çaprazlama: 9:3:3:1 fenotip oranı
📢 Final Tüyosu: LGS'de kalıtım sorularını çözerken sakin olun, adımları sırayla uygulayın. Bol bol farklı soru tipi çözerek pratik yapın. Unutmayın, bu konu mantığını kavradıktan sonra LGS'de kesinlikle full yapabileceğiniz bir konudur! 🚀
Başarılar dilerim! ✨
