Vücudumuzdaki tüm organ ve sistemlerin birbiriyle uyum içinde, düzenli ve sorunsuz çalışmasını sağlayan yapılara denetleyici ve düzenleyici sistemler denir. Tıpkı bir okulun müdür ve müdür yardımcılarının okulu yönetmesi gibi, bu sistemler de vücudumuzu yönetir.
Bu sistemler iki ana bölümden oluşur:
Sinir sistemi, vücudumuzun elektrik kablolarına benzer. Çok hızlı çalışır ve anlık tepkiler vermemizi sağlar. Örneğin, elimiz sıcak bir cisme değdiğinde hemen çekmemizi sinir sistemi sağlar.
Sinir sisteminin ana birimi nöron adı verilen sinir hücreleridir.
Sinir sisteminin bölümleri:
İç salgı bezleri, vücudumuzun kimyasal mesajcılarıdır. Hormon adı verilen özel salgıları üretir ve bu hormonları doğrudan kana verirler. Hormonlar kan yoluyla vücuda dağılarak büyüme, üreme, metabolizma gibi yavaş ve uzun süreli süreçleri düzenler.
Önemli İç Salgı Bezleri ve Görevleri:
Bu iki sistem sürekli iş birliği içindedir. Örneğin, aniden bir köpek gördüğümüzde:
Soru 1: Bir öğrenci, sıcak bir yaz gününde koştuğunda terlemeye başlar. Vücut sıcaklığının artması sonucu derideki ter bezleri harekete geçer ve terleme olayı gerçekleşir. Daha sonra buharlaşan ter, vücut sıcaklığının normale dönmesini sağlar. Bu durum, vücudumuzdaki hangi sistemin işleyişine örnek olarak gösterilebilir?
a) Destek ve Hareket Sistemi
b) Dolaşım Sistemi
c) Denetleyici ve Düzenleyici Sistem
d) Solunum Sistemi
Cevap: c) Denetleyici ve Düzenleyici Sistem
Çözüm: Vücut sıcaklığının belirli bir seviyede tutulmaya çalışılması, iç dengenin (homeostasi) korunmasıdır. Bu da denetleyici ve düzenleyici sistemlerin (sinir sistemi ve iç salgı bezleri) temel görevidir.
Soru 2: Aşağıdaki organ ve yapılardan hangisi, merkezî sinir sisteminin bir parçası değildir?
a) Beyin
b) Omurilik
c) Beyincik
d) Duyu Sinirleri
Cevap: d) Duyu Sinirleri
Çözüm: Merkezî sinir sistemi, vücuttaki tüm sinirsel faaliyetleri yöneten ve kontrol eden merkezdir. Bu sistem beyin, beyincik, omurilik soğanı ve omurilikten oluşur. Duyu sinirleri ise çevresel sinir sistemine ait yapılardır.
Soru 3: Vücudumuzda büyüme, gelişme ve cinsiyet gibi özellikleri kontrol eden kimyasal salgılara hormon denir. Aşağıdaki bezlerden hangisi, doğrudan kana hormon salgılayan bir iç salgı bezi değildir?
a) Tiroit Bezi
b) Hipofiz Bezi
c) Tükürük Bezi
d) Böbreküstü Bezi
Cevap: c) Tükürük Bezi
Çözüm: İç salgı bezleri, ürettikleri hormonları doğrudan kana verir. Tükürük bezi ise bir dış salgı bezidir çünkü ürettiği tükürük salgısını bir kanal aracılığıyla (ağız boşluğuna) boşaltır, doğrudan kana vermez.
Soru 4: Bir insanın, sıcak bir tavaya istemsizce dokunduğunda elini aniden çekmesi hangi sinir sistemi bileşeninin hızlı bir refleksi ile gerçekleşir?
a) Beyin
b) Beyincik
c) Omurilik
d) Hipofiz Bezi
Cevap: c) Omurilik
Çözüm: Refleksler, vücudun dışarıdan gelen tehlikelere karşı otomatik ve çok hızlı verdiği tepkilerdir. Elin sıcak bir cisimden çekilmesi gibi basit reflekslerin kontrol merkezi omuriliktir. Bu sayede tepki, beyne iletilip oradan cevap gelene kadar beklenmeden anında gerçekleşir.
